Limesroute voor wandelaars en fietsers

In het spoor van de Romeinen

Jawel, de Romeinen hebben ook in ons land hun sporen nagelaten. Langs de Rijn, tussen Lobith en Katwijk aan Zee, loopt een 200 kilometer lange historische grens ('Limes' in het Latijn) die herinnert aan hun aanwezigheid. Je kunt de hele Limesroute in etappes fietsen of wandelen. Of je kunt een van de zes nieuwe Limes-rondjes fietsen langs de resten van het Romeinse verleden.

Voor het Romeinse verleden gaan we 2000 jaar terug in de tijd, toen de Romeinen ten zuiden van de Rijn een weg bouwden: de Limes, naar het Romeinse woord voor grens. De Limes verbond de tientallen forten en wachttorens waarmee de Romeinen zich wilden beschermen tegen invallen van de barbaren uit het noorden – de Germanen. De forten (castella), wegen, havens en schepen uit die tijd liggen voor een deel nog in de bodem verborgen. Een ander deel is door archeologen opgegraven. Dat leverde indrukwekkende museumvoorwerpen en fascinerende verhalen op, die vandaag de dag langs de hele Limes worden verteld: in musea, in nagebouwde forten, en door middel van apps en kunstwerken die op het Romeinse verleden zijn geïnspireerd. De Limesroute rijgt deze meer dan 40 bijzondere plekken aan elkaar, meanderend door ons fraaie rivierenlandschap en het Groene Hart.

Zelf fietsen of wandelen langs de Romeinse Limes?

Doen! Er is voor allebei een mooie route uitgestippeld, die voor een groot deel langs het water voert; van de duinen in het westen via de veenweiden en het land van de grote rivieren tot de zandige stuwwallen in het oosten. Nieuw zijn de zes Limes-rondjes: routes die vanaf de Limes een rondje maken door het achterland langs Romeinse overblijfselen, reconstructies en kunstwerken. 

Dit zijn de nieuwe Limes-rondjes:

De Castella van Woerden en De Meern, 41 km vanuit Vleuten

Van circa 47 tot 400 n.Chr. liep de grens van het Romeinse rijk dwars door Nederland. Daarna verdwenen de forten en wachttorens langzaam uit het rivierenlandschap. Toch passeer je er een aantal op deze route: in De Meern is een Romeinse wachttoren herbouwd en ook het castellum (fort) staat er weer, maar dan in een moderne versie. In Woerden moet je iets beter zoeken: hier zijn de contouren van het grensfort in de bestrating aangegeven. Ook vind je overblijfselen in de parkeergarage en het Stadsmuseum.

Naar de route

Romeinen langs de Kromme Rijn, 56,5 km vanuit Houten

Utrecht is gebouwd op de resten van een Romeins fort. De fundamenten kun je onder het Domplein bekijken. Net buiten de stad ligt het machtige castellum Fectio, het grootste grensfort langs de limes, waarvan de fundamenten weer zichtbaar zijn gemaakt. Hiervandaan fiets je door een groen rivierenlandschap naar Wijk bij Duurstede, met de Kromme Rijn als rode draad.

Naar de route

De Limes in de Over-Betuwe, 42,5 km vanuit Elst

Het landschap rond Arnhem is sinds de Romeinse tijd flink veranderd. Ook hier moeten forten en wachttorens hebben gestaan, maar sporen daarvan zijn schaars. Wel teruggevonden is een grensfort in de uiterwaarden van de Rijn bij Meinerswijk, met vlakbij sporen van de Romeinse grensweg. Uniek zijn de resten van een Gallo-Romeinse tempel onder de dorpskerk van Elst. Dat het ook wel eens botste tussen de Romeinen en de plaatselijke stammen, bewijzen platgebrande forten en een in de Rijn gevonden Bataafse schat.

Naar de route

De Romeinse grens tussen Leiden en Alphen, 48 km vanuit Wassenaar

Fietsen door een Romeins castellum? Het kan in Leiden bij Kamp Matilo. Het is een visualisatie van een van de vele forten die een kleine tweeduizend jaar geleden de noordgrens van het Romeinse rijk bewaakten. Volg hiervandaan de grensrivier de Oude Rijn en je passeert nog veel meer herinneringen aan de Romeinen, van opgegraven forten tot mijlpalen die de reisafstanden aangaven. In het Archeon stap je zelfs zo de Romeinse tijd binnen.

Naar de route

Romeins erfgoed langs het kanaal van Corbulo, 54,5 km vanuit Wassenaar

Toen de Romeinen kort voor het begin van onze jaartelling in Nederland arriveerden, namen ze tal van nieuwe technieken, materialen en gewoontes mee. Ook startten ze met de aanleg van grote waterwerken. Zo groeven ze parallel aan de kustlijn het Kanaal van Corbulo, zodat bevoorradingsschepen veilig binnendoor konden varen. Bij het kanaal verrees een complete Romeinse stad: Forum Hadriani. Sporen van dit erfgoed zijn nog altijd te zien tijdens een fietsrondje tussen Leiden, Den Haag en Voorbrug.

Naar de route

Romeinse legioenen in Nijmegen, 51,5 km vanuit Berg en Dal

Nijmegen was in de Romeinse tijd veruit de belangrijkste stad van Nederland. Hier lagen de legioenen, hier zetelden de bestuurders. Veel sporen zijn bewaard gebleven, maar dan nog is het nauwelijks te bevatten hoe indrukwekkend de stad moet zijn geweest. Dijken, rivieren en twee veerponten tekenen de rest van de route.

Naar de route

De lange afstands-Limesroute fietsen in etappes

1. Download de gpx en zet ze in je fietscomputer: Nederland Fietsland.
2. Volg de bewegwijzering. De route is in twee richtingen bewegwijzerd via onderbordjes op de bestaande, doorgaande knooppuntbewegwijzering. Deze onderbordjes zie je op de knooppunten. Onder de verwijsbordjes tussen de knooppunten hangen ze niet. Daar volg je gewoon de knooppuntnummers.

Handige startpunten:

• Startpunt Etappe 1, Katwijk-Alphen aan den Rijn, 33 km
  Knooppunt 63
  Buitensluis (aan de noordkant van de Boulevard), Katwijk aan Zee
• Startpunt Etappe 2, Alphen aan den Rijn – Utrecht, 46 km
  Knooppunt 09
  Castellumstraat, Alphen aan den Rijn
• Startpunt Etappe 3, Utrecht – Wijk bij Duurstede, 38 km
  Knooppunt 52
  Kanaalweg Utrecht
• Startpunt Etappe 4, Wijk bij Duurstede – Oosterbeek, 43 km
  Knooppunt 15
  Singel, Wijk bij Duurstede
• Startpunt Etappe 5, Oosterbeek – Millingen aan de Rijn, 31 km
  Knooppunt 53
  Veerweg langs de Nederrijn, tussen Heveadorp en Oosterbeek
• Startpunt Etappe 6, Millingen aan de Rijn, 27 km
  Knooppunt 94
  Kruising Heerbaan en Zeelandsestraat, Millingen aan de Rijn

De lange afstands-Limesroute wandelen in etappes

Wandelaars kunnen een 275 kilometer lang gemarkeerd wandelpad volgen, het Romeinse Limespad (ontwikkeld door Wandelnet). Zowel de wandel- als fietsroute gaan van Katwijk – waar de Rijn destijds in zee uitmondde – via Leiden en Utrecht naar Nijmegen en verder de Duitse grens over, waar de route aansluit op bestaande internationale routes. Bekijk de Limes wandelroute op Wandelnet.

Meer weten over de wandelmogelijkheden van de Limesroute? Lees dan het sfeerverhaal over het Limespad.

Van de wandelroute is een gids verschenen: De Romeinse Limes LAW 16. Prijs € 18,70. Vanaf 1 mei verkrijgbaar via Wandelnet, de Reis- en algemene boekhandel, VVV’s langs de route en buitensportzaken.

Bekijk alles over de Limesroute voor wandelaars 

Zes highlights op de route

1. Park Matilo (Leiden/Roomburg)

Fietsen door een Romeins kamp? Het kan in Park Matilo in Leiden. De resten van het fort liggen nog onder de grond, maar de gereconstrueerde wallen en wachttorens geven een goed beeld van hoe het ooit was. Het castellum werd rond het jaar 70 n.Chr. gebouwd, kort nadat de Bataven in opstand waren gekomen tegen het Romeins gezag.

2. Castellum Hoge Woerd (Utrecht/Leidsche Rijn)

Castellum Hoge Woerd is een moderne versie van een Romeins fort. Het staat op de plek waar ooit een echt fort de grens bewaakte. De resten ervan zitten deels nog in de bodem. Het complete rivierschip ‘De Meern 1’ en zijn inventaris pronken in de centrale hal en er is een museum over de historie.

3. Domunder (Utrecht)

De trap in het midden van het Domplein valt nauwelijks op, maar hij geeft toegang tot een heel bijzondere attractie: eenmaal beneden maak je een onderaardse ontdekkingstocht door het verleden van het plein en de stad. Je ziet delen van Romeinse muren, slingerkogels, dakpannen met inscripties. Nooit waren de Romeinen zo dichtbij!

4. Fort Fectio (Bunnik/Vechten)

Het eerste Limesfort dat in Nederland werd ontdekt. Dat gebeurde tijdens de aanleg van het 19de-eeuwse Waterliniefort Vechten. Het werd waarschijnlijk al in het jaar 4 of 5 n.Chr. gebouwd; enkele tientallen jaren voor de aanleg van de limes. Indertijd waren de veroveringen van Germania nog volop aan de gang. Op het hoogtepunt waren hier circa duizend man gelegerd, mogelijk lag er zelfs een vlootbasis.

5. Arnhem

In de polder Meinerswijk, aan de Rijn tegenover Arnhem, zijn de restanten ontdekt van een Romeins fort. De contouren van het hoofdkwartier zijn aangegeven in het tegenwoordige natuurterrein, waar het prachtig wandelen is.

6. Museum Valkhof

Hoewel Nijmegen niet aan de Rijn, maar aan de Waal ligt, is deze stad in veel opzichten het hart van het Romeins Nederland en het begin van de Limes. Museum Het Valkhof heeft een van de mooiste collectie Romeinse voorwerpen.

De ANWB en Limes

ANWB en Wandelnet zijn samen met Romeinse Limes Nederland onderdeel van het Limesnetwerk, dat samen werkt aan het vergroten van de bekendheid, kennis en beleefbaarheid van de noordgrens van het Romeinse rijk. Samen met het Rijk, de provincies Gelderland, Utrecht en Zuid-Holland hebben deze partijen gezorgd voor de realisatie van de Limesroutes. Sinds juli 2021 staat de Romeinse Limes in Nederland op de Werelderfgoed-lijst van UNESCO.

Misschien vind je dit ook interessant:

Sfeerverhaal over wandelen op het Limespad
Zo word je een langeafstandswandelaar
Fiets de mooiste routes door de bossen