Teken: laat je niet beetnemen
Controleer jezelf na elke activiteit in het groen
Ben je een jogger, wandelaar, mountainbiker, kampeerder, golfer of tuinier of ben je om andere redenen vaak actief in het groen? Dan kun je teken oplopen: vervelende beestjes die je ziek kunnen maken. Lees alles wat je moet weten over teken, hoe je jezelf en anderen kunt controleren op teken en wat je moet doen na een tekenbeet. Zo kun je onbezorgd blijven genieten van het buitenleven.
Tekencijfers
In Nederland worden per jaar meer dan 1,5 miljoen mensen door een teek gebeten. Een kwart daarvan is kind. Ongeveer 2 op de 100 mensen krijgen na een tekenbeet de ziekte van Lyme. Dit zijn in Nederland ongeveer 27.000 mensen per jaar. Bronnen: Tekenradar en RIVM
De teek
Teken zijn kleine, platte spinachtige beestjes (1 tot 3 mm). Ze hebben bloed nodig om zich te kunnen voortplanten. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, vallen teken niet uit bomen: ze zitten juist laag bij de grond en kunnen niet vliegen of springen. Ze klimmen bijvoorbeeld omhoog in grassprieten en struiken en grijpen zich vast aan nietsvermoedende dieren en mensen die voorbijkomen.
Je kunt een tekenbeet oplopen in bossen, duinen, heidevelden en weilanden, maar ook op de golfbaan of camping, in een park of plantsoen en zelfs in je tuin. Let op: ruim 1 op de 5 tekenbeten vindt plaats in stedelijk gebied. Teken zitten graag in hoog gras, in struiken, bij bomen en tussen dorre bladeren.
In ons land is de teek het hele jaar actief zodra het warmer is dan 7°C. Van maart tot en met oktober worden de meeste mensen door teken gebeten.
In 2019 zijn in Nederland ook twee volwassen Hyalomma marginatum-teken gevonden. Deze teek wordt ook wel ‘reuzenteek’ genoemd, omdat hij twee tot drie keer groter is dan de Nederlandse schapenteek. In plaats van te wachten tot er een dier of mens voorbijkomt, kan deze teek zijn prooi achterna rennen tot wel 100 meter ver. In het buitenland zijn er gevallen bekend dat deze teek het Krim-Congovirus kan overdragen, maar in Nederland is dat virus niet aangetroffen. Sinds 2012 zijn ongeveer vijftig Hyalomma-teken die in Noordwest-Europa zijn gevonden getest voor het Krim-congovirus. Alle testen waren negatief, geen van deze teken had het virus bij zich.
Tip: ga naar tekenradar.nl als je wilt weten hoe actief de teken bij jou in de buurt zijn.
De ziekte van Lyme
In Nederland is ongeveer 1 op de 5 teken besmet met een bacterie (Borrelia burgdorferi) die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. Je kunt Lyme krijgen door een beet van een besmette teek. Symptomen zijn een huidverkleuring, griepachtige verschijnselen en op den duur gewrichtsklachten, huidklachten, zenuwklachten of hartklachten. Niet iedereen die met de bacterie is besmet, wordt ziek. De ziekte kan, zeker als deze tijdig wordt ontdekt, meestal goed worden behandeld met antibiotica.
Voorkom tekenbeten
Je kunt nooit helemaal voorkomen dat je door een teek wordt gebeten, maar je kunt het risico als volgt verkleinen:
- Kijk naar beneden: teken zitten op de grond en in het lage struikgewas (en vallen dus niet uit bomen). Dat kan in het bos zijn, maar ook in stadsparken, op campings, golfbanen en je achtertuin.
- Teken kunnen heel het jaar actief zijn. In de NatureToday-app kun je de tekenactiviteit bij jou in de buurt in de gaten houden.
- Huidbedekkende kleding en dichte schoenen beschermen tegen teken. Tip: op lichte kleding is een teek gemakkelijker te zien.
Controleer jezelf op teken
- Doe na een bezoek aan het groen een uitgebreide check. Teken hebben een voorkeur voor warme plekken als liezen, knieholtes, oksels en de bilspleet. Gebruik eventueel een spiegel en vergrootglas om je hele lichaam goed te checken (een teek is soms maar een millimeter groot). Ook door voorzichtig met een vlakke hand overal te voelen, bijvoorbeeld als je onder de douche staat, kun je een teek ontdekken.
- Controleer kinderen wanneer ze buiten gespeeld hebben. Vergeet de haargrens, oren en nek niet.
- Heb je een teek gevonden? Stop dan niet met controleren: er zijn er vaak meer
- Vergeet ook je kleding niet, want het kan zijn dat de teek daar nog op zit. Is dat het geval, was je kleren dan minstens 30 minuten op 60 graden of stop ze in de droogtrommel op de hoogste stand om de teken te doden.
- Tip: gebruik een spiegeltje bij de tekencontrole als je in je eentje bent.
- Tip: gebruik een vergrootglas want teken zijn vaak piepklein en nauwelijks zichtbaar.
- Let op: zie je één teek, dan zijn er vaak meer.
Verwijder een teek snel
Vind je een teek die zich heeft vastgebeten? Verwijder die dan zo snel mogelijk, want hoe sneller je de teek verwijdert, hoe kleiner de kans op besmetting met het Lymevirus.
Ga als volgt te werk:
- Pak de teek met een puntig pincet zo dicht mogelijk bij de huid vast en trek hem er rustig uit. Je kunt ook een speciale tekentang of tekenpas gebruiken (volg de gebruiksaanwijzing).
Let op: gebruik geen alcohol, zeep, boter, een brandende sigaret en dergelijke, want als reactie daarop kan de teek speeksel in het wondje spuiten, wat de kans op besmetting met het Lymevirus vergroot. - Ontsmet het wondje. Als er een stukje van de teek achterblijft in het wondje, is dat niet erg; behandel dit als een splinter.
- Noteer in je agenda of telefoon de datum van de tekenbeet en de plaats op je lichaam waar de teek zich had vastgebeten. Maak een foto van de beet ter referentie.
Tip: gebruik de Tekenbeet-app, die je kunt downloaden via de Google Play Store of de App Store. - Controleer het plekje waar de teek zat, 1 of 2 keer per week gedurende minstens 3 maanden.
Tip: stel herinneringen in op je pc of telefoon.
Je kunt ook een tekentang gebruiken om een teek te verwijderen. Deze is onder andere verkrijgbaar in de webwinkel van de ANWB.
Wanneer naar de huisarts?
Neem na een tekenbeet contact op met je huisarts in de volgende gevallen:
- Als er rond het wondje een rode of roodblauwe vlek (erythema migrans) ontstaat die groter wordt.
Let op: een klein blijvend rood plekje op de plaats van de tekenbeet is normaal en gewoonlijk geen symptoom van Lyme. - Als je enkele dagen of maanden na een tekenbeet griepachtige verschijnselen krijgt, zoals koorts en spierpijn of last krijgt van gewrichtsklachten, uitstralende pijn of krachtsverlies.
- Als het niet lukt om de teek te verwijderen.
- Als een teek mogelijk langer dan 24 uur in je huid heeft vastgezeten.
Tekenencefalitis (TBE)
Een teek kan ook het tekenencefalitis-virus (TBE) overbrengen, dat hersen(vlies)ontsteking veroorzaakt. Dit virus komt voor bij teken in landen als Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Kroatië, Polen en delen van Scandinavië, maar is inmiddels ook in Nederland opgedoken: in de paar Nederlandse gebieden (o.m. Sallandse en Utrechtse heuvelrug) waar het TBE-virus is gevonden was 1 op de 1.500 teken besmet. Op dit moment is er geen remedie mogelijk, maar er is wel een vaccin van fabrikant Pfizer beschikbaar voor wie in risicogebieden werkt of op vakantie gaat. De meeste mensen herstellen volledig, maar bij 1 op de 3 patiënten kan dit virus ernstige langdurige effecten met zich meebrengen, zoals hoofdpijn of verlammingsverschijnselen. Op de website van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering lees je meer over tekenencefalitis.
Meer informatie
Meer informatie over teken, de ziekte van Lyme en TBE is te vinden op:
- rivm.nl (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) bij het onderwerp Tekenbeten
- tekenradar.nl
- expertisecentrumlyme.nl (Nederlands Lymeziekte-expertisecentrum)
- lymevereniging.nl
- thuisarts.nl
- weekvandeteek.nl