Stadswandeling Vlaardingen Haringstad

Hond mee: de hond mag aan de lijn mee. In een klein deel van het Oranjepark mogen ze los (met opruimplicht) – let op de bordjes!

Toegankelijkheid: de route is toegankelijk voor rolstoelen en kinderwagens. Hou wel rekening met hobbelige paden en af en toe een obstakel dat je zult moeten omzeilen. 

1. Start aan de centrumkant van metrostation Vlaardingen Centrum (Parallelweg). Ga rechtsaf en voorbij de fietsenstallingen weer rechtsaf over de metrolijn (Westhavenkade). Ga bij de tweede ophaalbrug linksaf (Nelson Mandelabrug). Volg na de brug het voetpad naar rechts en sla links af (Grote Visserijplein). Wandel langs het Vissersmonument en de Koningin Wilhelminahaven.

2. Wandel aan de andere kant van het Vissersmonument linksaf omhoog. Steek de weg over en ga rechtsaf (Oosthavenkade). Steek de metrolijn over. Ga na 50 m linksaf over de Prinses Julianabrug, dan rechtsaf (Westhavenkade). Je wandelt langs de Oude Haven, Museum Vlaardingen, de stadskraan, zeillogger VL.92 Balder en een muurschildering van de kattenbeker.

3. Sla voorbij huisnr. 40 links af (Vossenstraat). Wandel bij de Landstraat rechtdoor (Fuikstraat, let op de historische putdeksels). Ga bij de overdekte touwbaan rechtsaf. Volg de touwbaan aan de linkerkant, dan rechtdoor. Steek de weg over, ga door de hekjes (Brede Steeg) en voor de kerk linksaf. Wandel driekwart rond de Grote Kerk en langs het Stadhuis (Markt). Sla voorbij huisnr. 51 links af (Smalle Havenstraat).

4. Ga aan het einde linksaf langs de Visbank (Westhavenplaats) en de banketbakkerij met de ijzerkoekjes. Wandel bij de brug rechtdoor (Westhavenplaats). Ga na 100 m in de bocht rechtdoor (Havenstraat). Sla voorbij huisnr. 46 links af (Timmersteeg) en aan het einde rechtsaf (Hoogstraat). Wandel voorbij de kerktoren rechtdoor over de sluizen en richting de molen (Kortedijk).

5. Sla bij molen Aeolus rechts af (Westlandseweg). Volg na het Buizengat de weg naar rechts (Hoflaan) en neem de eerste weg linksaf (Van Arenbergstraat). Sla voor de watertoren rechts af (Kleine Buitenweide). Ga na 50 m linksaf het Oranjepark in en neem na 25 m het voetpad rechtsaf. Ga direct linksaf over het bruggetje. Volg na 50 m (bij een bruggetje) het pad naar rechts. Wandel over een volgend bruggetje en sla rechtsaf richting de speeltuin (rechtdoor is een doolhof). Ga ter hoogte van de speeltuin links het dijkje op en volg deze naar rechts. Wandel na 100 m om de vrijstaande bomen heen, dan rechtdoor. Sla aan het einde van het pad linksaf (Hoflaan).

6. Je passeert zitmuren met de Canon van Vlaardingen. Neem het tweede zijpad linksaf, langs de dierenweide. Ga aan het einde rechts over het bruggetje, steek de weg over en ga rechtdoor (Callenburgstraat). Ga bij de tweede kruising rechtsaf (Schiedamseweg). Neem de eerste weg linksaf (Eendrachtstraat), dan de eerste weg rechtsaf (Bleekstraat) langs een muurschildering van een vissersvrouw.

7. Sla aan het einde links af (Oosthavenkade). Ga na ruim 400 m rechtsaf en steek de Prinses Julianabrug over. Wandel rechtdoor, terug naar het metrostation (Parallelweg).

Van de 17^e eeuw tot in 1964 voer de Vlaardingse vloot uit om te vissen op haring, ansjovis en kabeljauw. Soms waren ze maanden onderweg. En dat ging lang niet altijd goed. Tussen 1800 en 1945 bleven meer dan honderd schepen op zee, waarbij honderden vissers omkwamen. Het Vissersmonument herdenkt deze slachtoffers. Je ziet een visser aan het werk, met daaronder op de sokkel een treurende weduwe met kind.

Vooral in de 19^e eeuw groeide de haringvloot flink. Daarom werd in 1904 de nieuwe Koningin Wilhelminahaven in gebruik genomen. De pakhuizen herinneren aan de tijd dat de haven vol lag met haringloggers. Het bedrijfspand met het opschrift ‘1916 Doggermaatschappij A. Hoogendijk Jzn.’ ziet er na een brand in 2019 weer piekfijn uit. Bij enkele andere gebouwen is goed zichtbaar dat de gloriedagen allang voorbij zijn. Inmiddels ontwikkelt Vlaardingen plannen om dit haventerrein een upgrade te geven.

Vóór de aanleg van de Koningin Wilhelminahaven speelde alle bedrijvigheid zich af in de Oude Haven. Van oorsprong was dit een kreek met de naam Vlaarding – waarmee meteen de stadsnaam is verklaard. Langs de kades lieten reders woningen, kantoren en pakhuizen bouwen, die er voor een deel nog altijd staan. Op de bovenverdieping was soms een grote ruimte waar vaardige vrouwenhanden de haringnetten repareerden. Het complex direct aan het begin van de Westhavenkade dateert van 1925 en staat bij Vlaardingers bekend als de oude meubelfabriek van Sprij. De gevelsteen laat zien dat eerder op deze plek een pand van de haringjagerij stond. Dat waren snelle schepen die op zee de eerste vangst van de vissers overnamen en naar de thuishaven brachten.

In Museum Vlaardingen – let op de gedurfde voorgevel – is natuurlijk aandacht voor de haringvisserij, maar trots zijn ze ook op de lange geschiedenis van de stad (museumvlaardingen.nl). Topstukken zijn onder meer een boomstamkano uit 680 v.Chr., verschillende scheepsmodellen en (een replica van) de kattenbeker, waarover je buiten meer te weten komt. Ook de stadskraan en de zeillogger aan de kade horen bij het museum.

In 1625 werd voor het eerst opdracht gegeven voor de bouw van een stadskraan. Deze stond ten noorden van de havenbrug aan de Westhavenplaats. Hij was vooral bedoeld voor het inzetten en uithalen van scheepmasten, maar ook voor het laden en lossen van schepen. De kraan werd regelmatig vervangen, maar verdween in 1939 definitief uit de haven. Als herinnering aan het scheepvaartverleden verrees in 1994 een houten reconstructie van de kraan, maar die bleek in 2013 door schimmel te zijn aangetast. Sinds 2022 staat er een compleet nieuwe stadskraan – dit keer grotendeels van schimmelbestendig staal, bekleed met hout. 

Naast de kraan dobbert de haringlogger VL.92 Balder aan de kade (zeilloggerbalder.com). Het zeilschip werd in 1912 gebouwd en maakte tot 1921 deel uit van de Vlaardingse haringvloot. Daarna kon het de concurrentie met de modernere motorloggers niet meer aan. De Balder werd verkocht, verlengd en gemoderniseerd. Sinds 2006 ligt het schip, teruggebracht in de oorspronkelijke staat, weer in de haven van Vlaardingen. In het zomerseizoen kun je doorgaans op zaterdagmiddag een kijkje nemen. Of nog mooier: boek een tocht met dit varende erfgoed!

En hoe zit het nu precies met die kattenbeker? De muurschildering van Loes Henger naast het museum illustreert het verhaal: ooit, lang geleden, legde er een driemaster aan in de haven. Maar het schip bleek behekst. Eenmaal aan land veranderde de bemanning in katten. En ook het schip was ineens niet groter dan een halve notendop. De katten gedroegen zich als beesten, bezatten zich en vielen mensen lastig. Toen boeren op weg naar de markt langs het drinkgelag wilden, hielden de katten hen tegen. De boeren mochten alleen passeren als ze een slok namen uit een zilveren beker. Na lang aandringen gaf een van de boeren uiteindelijk toe. ‘In Godsnaam dan maar’, zei hij, en pakte de beker aan. Maar bij het horen van de naam van God krolden de katten allerafschuwelijkst. Ze haastten zich terug naar de haven en gooiden de halve notendop in het water, die daarop terstond terug in een driemaster veranderde. De zeilen bolden zich en het schip verdween aan de horizon. En de boer? Die bleef verbouwereerd achter met de zilveren beker nog in zijn hand …

In het polderland ten westen van de haven verrees in 1611 een eerste touwbaan. Hier werden alle touwen gedraaid voor de tuigage van de visserij- en koopvaardijschepen. Aanvankelijk gebeurde dat in de openlucht, later onder een afdak en vervolgens in een hal. Wat je nu ziet is een reconstructie van de overdekte lijnbaan. Een informatiebord toont hoe het er vroeger aan toeging.

De Grote Kerk speelde eeuwenlang een centrale rol in het leven van de Vlaardingers. Hier werd gebeden, gedoopt, getrouwd en gerouwd. In de toren zat bovendien een torenkijker die het water afspeurde. Wanneer een Vlaardingse haringlogger in aantocht was, hees hij een bal als teken voor de reder. Vervolgens haastte hij zich naar de schippersvrouw om haar op de hoogte te stellen van de komst van haar man. In ruil gaf zij hem dan een ‘bombrood’. Als op een schip de vlag halfstok hing, dienden de vrouwen binnen te blijven totdat bekend was voor wie het slechte nieuws was bestemd.

In 1574 woedde er een grote stadsbrand in Vlaardingen, waarbij het stadhuis en een deel van de Grote Kerk in vlammen opgingen. Het huidige stadhuis is dus van na die tijd, maar heeft sindsdien nog vele verbouwingen en renovaties ondergaan. Het oudste deel bevindt zich in de trouwzaal: een drempel die oorspronkelijk afkomstig is uit een ijzertijdboerderij van 300 v.Chr. De traditie wil dat de bruidegom de bruid over deze drempel draagt.

Het markante gebouwtje op de Westhavenplaats is de Visbank. De wet schreef voor dat vis die was bestemd voor particulieren, hier moest worden geveild. De stadsomroeper – in brons vereeuwigd bij de brug – ging dan de stad rond om de veiling aan te kondigen. Ook werd bij de Visbank een bel geluid als er werk voor sjouwers beschikbaar was. De teerling (dobbelsteen) bepaalde wie de klus mocht doen. De Visbank werd gebouwd in 1778 en deed dienst tot 1949. Nu kun je hier terecht voor een smakelijk ijsje. Toch liever een haring? Wandel dan naar het ponton aan de andere kant van de brug, waar vishandel Het Graatje de rol van visleverancier heeft overgenomen.

Voor een andere plaatselijke lekkernij stap je binnen bij Banketbakkerij Jan Boer: ijzerkoekjes (boerbanket.nl). Ze zijn knapperig van buiten en smeuïg van binnen. Het karakteristieke ruitpatroon – en de naam – danken de koekjes aan de ijzeren plaat waarop ze worden gebakken. IJzerkoekjes zijn lang houdbaar en werden daarom vroeger door de vissers meegenomen naar zee.

Het is moeilijk voor te stellen, maar vanaf de 16^e eeuw lagen aan de rechterkant van de Havenstraat verschillende scheepswerven. Later verschoof de scheepsbouw naar andere locaties, zoals de Nieuwe Maas. Moderne appartementencomplexen bepalen hier nu het beeld. Alleen de gevels links herinneren nog aan hoe het ooit was. Enkele steegjes leiden naar de Hoogstraat, van oudsher de hoofdstraat van Vlaardingen. Door de ligging op de oorspronkelijke zeedijk was de straat goed beschermd tegen de regelmatig optredende overstromingen.

Uit oude documenten weten we dat er al in 1407 een stadsmolen op deze plek stond. De huidige stenen molen dateert van 1790 en werd in 1956 grondig gerestaureerd. Nu wordt er weer door vrijwilligers op ambachtelijke wijze meel gemalen. In het winkeltje zijn verschillende soorten meel en andere bakproducten te koop, waaronder alles wat je nodig hebt om ijzerkoekjes te maken (aeolus.nl).

In de winter, als er niet op haring werd gevist, werden de schepen tijdelijk gestald in het Buizengat. De naam verwijst naar de haringbuis, een type zeilschip dat al in de middeleeuwen was ontwikkeld. De oorspronkelijk benaming was echter Spuiwater en dat geeft precies aan wat de bedoeling was: bij hoogwater liep het bekken vol, waarna de sluisdeuren werden gesloten. Bij laagwater werden de deuren geopend, waardoor het spuiwater met veel kracht de haven schoonspoelde en het slib meenam.

Van 1955 tot halverwege de jaren 80 kregen de Vlaardingers hun water uit deze watertoren. Bovenin zaten twee grote reservoirs die zorgden voor druk op het leidingennet. Daardoor stroomde er ook op de bovenverdieping van de huizen water uit de kraan. Met de komst van modernere technieken werd de toren overbodig. Hij stond lange tijd leeg, maar heeft inmiddels een opknapbeurt ondergaan. Nu stap je binnen voor een hapje of een drankje.

Slingerende paden, grasperken, waterpartijen, doorkijkjes – het Oranjepark is een typisch voorbeeld van een landschapspark zoals die vooral in de 19^e eeuw populair waren. Het moest lijken alsof het door de natuur zelf zo was geboetseerd. Toch werd dit Vlaardingse stadspark ‘pas’ in 1941 aangelegd. Veel ouder is het deel ten zuiden van het dijkje, dat hoorde bij de 17^e-eeuwse buitenplaats Het Hof. Het landhuis staat er allang niet meer, maar vooral het pannenkoekenhuis en de dierenweide zijn nog altijd bij jonge én oudere Vlaardingers in trek.  

Vijf zitmuren met kleurrijke mozaïeken nemen je mee door de geschiedenis van Vlaardingen. De Grote Kerk, het Stadhuis, de Visbank en de molen herken je inmiddels. Ook zijn er verwijzingen naar de historische Slag bij Vlaardingen in 1018, waarbij graaf Dirk III het opnam tegen de almachtige Duitse keizer. De uitslag: het keizerlijke leger liep vast in het moeras en werd vernietigend verslagen. Bij de laatste zitmuur kun je op zoek gaan naar de plaatselijke helden Bassie en Adriaan.

In de Eendrachtstraat woonden vroeger veel vissers. Een oude foto op de kop van de Bleekstraat herinnert aan die tijden, net als een enorme muurschildering aan de andere kant van de straat. Je ziet schepen, een vissersvrouw en het ‘zilver uit de zee’, waar alles om draaide. Lees de tekst op de plaquette onder de schildering en je voelt iets van de spanning waar de vissersvrouwen elke dag mee moesten leven.