Kasteelwandeling Middachten

Hond mee: op de hele route zijn honden aangelijnd toegestaan. Echter binnen de muren van de kasteeltuinen van Middachten (het betaalde gedeelte) zijn honden niet welkom.

Toegankelijkheid: deze route is niet toegankelijk voor mindervaliden vanwege de stevige klim, de twee beekoverstapjes en de onverharde paden.

Paden: deze route voert voor 30% over onverharde zand- en graspaden, 60% over halfverharde puin of gravelpaden en slechts 10% asfalt. Let op: de route bevat een pittige klim waarvan het eerste gedeelte erg modderig kan zijn; tevens passeert de route tweemaal een ondiepe watergeul met stapstenen. Voor beide situaties zijn alternatieven aangegeven.

Parkeren: 

1. Ga vanaf de parkeerplaats LA, met de kasteeltuinmuur aan je rechterhand. Loop RD tussen de dienstgebouwen door, het gebouw met de ossenbloedrood-met-witte luiken aan je linkerhand. Ga op de kruising LA, een beukenlaan met klinkers op. (Je loopt nu de oprijlaan af; door het iets hoger liggende middendeel van de weg zie je de koetsen op hun hoge wielen hier bij wijze van spreken nog zo over de oprijlaan rijden). Steek voorzichtig de Middachterallee over, een drukbereden weg plus fietspaden, en vervolgens de bewaakte spoorovergang. Wandel door het hek het opengestelde Middachterbos in (vergeet niet het hek goed te sluiten!). 
Je hebt nu een keuze: de route volgt een mooi, maar pittig stijgend pad over de Hullekesberg waarvan het beginstuk bij langdurige regenval erg modderig kan zijn, met drassige kluiten doordat hier ook ruiters te paard komen. Wil je de stevige klim of de modder vermijden, volg dan de alternatieve route (de afstand blijft ongeveer gelijk).

2. Voor de gewone route: neem meteen (na 20m) het eerste zijpad RA. NB na regenval kan het eerste stuk erg modderig zijn! Volg het pad omhoog en blijf RD lopen, negeer afslag/kruisend pad (na 100 meter). Na ca 800 m (spectaculaire uitzichten op een dal, de ‘Kijkover’) loop je bovenaan de berg door een prachtig varenveld. Op het kruisende brede pad (grind, twee sporen) LA. Na ca 100 meter op de kruising RA, grindpad (*paaltje ri kp-22).

Voor de alternatieve route: volg het brede pad RD. Het pad wordt eerst hol, met hogere, fraai met mossen en enkele varens begroeide zijkanten. Daarna weer breder met een bocht naar rechts om een dal, vervolgens een bocht naar links. Het pad stijgt. Houd na 700 meter ‘boven’ rechts aan op de kruising van paden (bocht naar rechts). Op de splitsing rechts aanhouden, volg het karrenspoor met een bocht naar rechts. Ga op de kruising van brede bospaden RD (*paaltje ri kp-22).

3. Je loopt nu over de Oude Arnhemseweg, volg deze weg. Blijf RD lopen, ook waar na 700 meter het streekpad (geel-rood) en knooppunt 22 afbuigen ga je RD. Het pad is nu iets smaller en minder grof verhard. Aan je linkerhand ligt de My Ladyberg. Op de kruising RD. Hierna daalt het pad af, met meer gras. Na een S-bocht verlaat je via het hek het bos weer bij de begraafplaats van Ellecom (linkerhand).

4. Steek via de voetgangershekken aan de zijkant (deze zijn open, de hekken dienen om voertuigen tegen te houden) de onbewaakte spoorwegovergang over. Luister eerst goed of er niets aankomt! (NB de sprinter uit Arnhem en de sneltrein uit Dieren kruisen elkaar hier binnen enkele minuten na elkaar, wees hierop bedacht en draal niet bij het oversteken.)

5. Steek vervolgens weer de Middachterallee over, de drukke weg met vrijliggende fietspaden en fraaie laanbomen. Ga RD, de Eikenstraat in. Links ligt het huis Borgh Keppel.
Je kunt hier voor een alternatief kiezen. De gewone route passeert tweemaal een ondiepe waterstroom via stapstenen. Bij hoog water of als je deze passages wilt vermijden, kies dan het alternatief ga vóór de schuren RA, het opengestelde pad in (bordje ‘Eigen weg’). Na 500 meter kom je op de kruising bij de schaapskooi**, ga hier RD. (Deze route is 1 km korter.)
6. Voor de gewone route: loop RD, Ellecom uit. Direct na het bord kruis je de Ruitersbeek. Aan het einde van de (eiken)bomenlaan begint het vlakke uiterwaardenlandschap, met in de verte de kerktorenspits van Doesburg. Ga nu direct na het stukje vangrails RA, het pad met de slagboom in. Volg het grasspoor door de weilanden. Het land rechts wordt beheerd als agrarisch natuurgebied, links als grasland voor het vee. 


7. Steek de ondiepe waterloop van de Middelste Beek over via de stapstenen aan de linkerkant. Ga hierna RA, volg het zandspoor ri de bosrand. Na nog een waadplek (stapstenen links) bereik je de bomen van het waterrijke Kooibosch. Loop RD. Het bos aan je rechterhand heet het Faissanthenbosch. Volg het brede pad met een haakse bocht naar links en naar rechts (hier lag ooit een vierkante visvijver). 


8. Je komt nu langs biologische boerderij De Wolfskuil. Ga op de hoek met de zwarte schaapskooi**, vóór de heg, LA. Volg de oude Boerenweg langs verschillende gebouwen en (dienst)huizen. Het volgende historische boerderijgebouw, ook weer met ossenbloedrood-witte luiken, draagt de naam Gotinks Goed (linkerhand).

9. Na de boomgaard met overwegend jonge fruitbomen (kans op een groene specht!) ga je op de kruising LA, de oprijlaan in. Ga voor de kasteelgracht LA. Je komt nu bij de oranjerie, waar je iets kunt drinken, en vanaf waar je de kasteeltuinen kunt bezoeken (1 juni-1 oktober, wo.-zo., € 8). Loop na het bezoek aan de oranjerie weer LA langs de kasteelmuur en nogmaals LA, terug naar de parkeerplaats.

Middachten is een bijzonder landgoed. Het is door de eeuwen heen slechts door vererving van generatie op generatie doorgegeven – nooit verkocht. Het landgoed is bovendien nog steeds in bedrijf. Dat wil zeggen dat het landgoed zichzelf deels kan bedruipen door middel van bosbouw, landbouw en jacht. Een dergelijk compleet en functionerend ensemble is zeldzaam en van grote cultuurhistorische waarde.

De naam Middachten komt al in 1190 voor het eerst voor en vermeldt ene Jacobus de Mithdac die hier een ‘vrij goed’ bezat. In 1315 werd het landgoed overgedragen aan graaf Reinald van Gelre, ter bescherming, niet onbelangrijk in die roerige tijden. De graaf kreeg er zo een zeer strategisch gelegen versterking bij, die enerzijds de rivier de IJssel bestreek, anderzijds aan de handelsweg naar Kleef en Hannover lag. In 1357 erfde Everardus van Steenre het goed, waarna het tot 1625 in het bezit van dit geslacht zou blijven. Hij liet de grondvorm van het kasteel aanleggen: een omgrachte en onderkelderde vierkante donjon (woontoren) met twee haakse vleugels aan een binnenplaats en een voorburcht. Dit 14e-eeuwse gebouw maakt nog steeds deel uit van het kasteel.
Het huidige uiterlijk kreeg het kasteel eind 17e eeuw door Godard van Reede, heer van Ginkel, die in 1666 was getrouwd met Philippota van Raesfelt, erfdochter van Middachten. Kasteel en goed waren in de woelige jaren na 1672, het rampjaar voor onze jonge republiek, in brand gestoken door terugtrekkende Franse invasietroepen. Deze schade werd aangegrepen om het vanaf 1690 een flinke upgrade te geven. Van middeleeuwse burcht naar chique woonstede. De binnenplaats werd omgetoverd tot een imposant trappenhuis met een schitterende stuckoepel – een grande entrée, passend bij een man die voor koning Willem III in Engeland de overwinning op de jacobieten had binnengesleept. Echter tot verdriet van vrouwe Philippota kreeg haar geliefde kasteel steeds meer weg van het huis van haar calvinistische schoonmoeder: kasteel Amerongen. Dus zodra haar man naar het slagveld was vetrokken om tegen de Fransen te vechten greep ze haar kans – zeker nadat in 1695 ook nog de door schoonmoe aangestelde aannemer was overleden. Samen met haar zoon Reinhard verfraaide ze Middachten waar dat nog kon. Het resultaat is vooral zichtbaar in de natuurstenen versieringen en het rijke interieur. En in de tuinen, die met een knipoog naar Het Loo en Versailles zijn aangelegd.

De tuinen van Kasteel Middachten zijn van juni t/m september wo t/m zo geopend tussen 12.30 en 16.30 uur, entree € 8. Het kasteel is in die periode op zondagmiddag te bezoeken en er worden rondleidingen gegeven op verzoek. Bijzonder is de jaarlijkse kerstopenstelling. Dan wordt het kasteel, van binnen en van buiten, helemaal in kerstsfeer gebracht. In het Koetshuis is een Bed & Breakfast gevestigd.

In de tijd van Philippota en Godard ontstonden ook de dienstgebouwen met de ossenbloedrood-witte luiken, die je aan je linkerhand passeert. Deze zijn nu in gebruik als administratiegebouw en twee dienstwoningen. Ruim een eeuw na de bouw werd het alweer verbouwd naar de eisen van de vroege 20e eeuw, toen graaf William Frederick Aldeburg Bentinck het landgoed erfde. Hij liet ook de aan je rechterhand gelegen werkplaats met twee vleugels bouwen. Let daarbij eens op het decoratieve, geometrische metselwerk in het middengedeelte onder de dakruiter met bel. De rechtervleugel herbergt een squashbaan, tegenwoordig in gebruik als vergaderzaal. Een zeldzaamheid en de oudste van ons land!

Het zal geen verbazing wekken dat het Middachterbos, naast bosbouw, ook voor de jacht werd gebruikt. Jacht was zeer belangrijk in de 17e eeuw. Niet alleen als bron van inkomsten en vlees, maar ook als bron van prestige. Godard van Reede was niet alleen militair, maar sinds 1675 ook de opperjagermeester van de Veluwe, het favoriete jachtgebied van Willem III. De stadhouder verbleef dan ook regelmatig op het landgoed om te jagen. Vandaar ook de chique uitstraling van Middachten: behalve dat Philippota tot de oude adel behoorde, en dat Godard zelf in Engeland als veldheer van William and Mary veel status had verworven, wenste deze internationale vorst hier ‘op stand’ te logeren! In 1701 volgde Godard Adriaan van Reede van Herreveld – tweede zoon en een van de maar liefst 14 (!) kinderen die het echtpaar Godard en Philippota kreeg –zijn vader op in de functie van jagermeester.
De sterk stijgende route door het bos beklimt de Hullekesberg (‘heilige berg’, 56 m), om dan verder te gaan over de Oude Arnhemseweg, een middeleeuwse verbindingsweg tussen Arnhem en Zutphen die het landgoed doorsneed. Van deze weg buig je af ter hoogte van de My Ladyberg (42 m). Die is vernoemd naar jonkvrouwe Wendela Eleonora Boreel (1792-1868), weduwe van de graaf Van Reede. Zij woonde op het naburige Huis Avegoor, dat eeuwenlang afwisselend tot het bezit van Middachten, de Oranjes en weer Middachten behoorde.

Tussen de dorpen De Steeg en Ellecom bevindt zich een imposante bomenlaan met gesloten bladerdak, de Middachter Allee. De doorgaande weg tussen Arnhem en Zutphen wordt hier omlijst door twee dubbele rijen dikke oude beuken. Dit was niet altijd het geval: bij de aanleg in 1640 door stadhouder Frederik Hendrik werd de Middachter Allée in eerste instantie beplant met eikenbomen. Rond 1770 werden deze vervangen door beuken. Tussen die rijen werd op elke 100 meter een extra boom geplant, dit om te voorkomen dat er tussen de bomenrijen werd gereden of gegaloppeerd, wat desastreus was voor de wortels. Tegen het einde van Tweede Wereldoorlog is een deel van de bomen door de Duitsers opgeblazen om de oprukkende geallieerden te hinderen. Na de oorlog restte niet anders dan de beschadigde, bijna tweehonderd jaar oude beuken te vellen. In 1949 ging het eigendom van de Middachter Allee over in handen van de gemeente, die vervolgens de huidige bomenrijen aanplantte.

Aan de ossenbloedrood-met-witte luiken – de wapenkleuren van Middachten – kun je zien dat deze oude, T-vormige hofstede bij het landgoed hoort. Het is een van de oudste boerderijen van ons land, al vanaf de eerste helft van de 15e eeuw komt het in de geschriften voor. In 1670, kort na zijn huwelijk met Philippota, verwierf Godard van Reede het destijds vrije goed en sindsdien behoort het tot het bezit van het landgoed. Tot voor kort was de pachtboerderij nog volop in bedrijf. Ecologisch onderzoek bracht echter aan het licht dat een boerenbedrijf op deze locatie voor te veel voedingsstoffen in de beken zorgt, met schade voor het nabijgelegen unieke bronbos. Inmiddels heeft de monumentale boerderij alleen een woonfunctie.

Een fors deel van de 1.000 hectare grond die tot het landgoed behoren ligt in de uiterwaarden. Het vruchtbare laagland bij de rivier was geschikt om op te (laten) boeren, en dat betekende inkomsten voor het kasteel. Meerdere beken stromen hier van de Veluwe naar de IJssel en voorzien op hun weg het landgoed van schoon water. De wandeling gaat door een deel van de uiterwaarden dat nu als agrarisch natuurgebied wordt beheerd. Onderweg passeer je de Ruitersbeek (op de Eikenstraat) en de Middelste Beek. De lagergelegen beken Ruiters Aa en Middachter Beek zijn door de aanleg van de A348 in jaren 70 aan de overzijde van de snelweg komen te liggen. Ook verloor Middachten toen zijn directe ligging aan de rivier.

Zelfvoorzienend zijn behoort tot de kernwaarden van een succesvol beheerd landgoed. De naam van dit bos (aan je linkerhand) refereert dan ook aan de eendenkooi die zich hier ooit bevond. Het bos aan je rechterhand heet het Faissanthenbosch. Het laat zich raden wat er in vroeger tijden zoal ter tafel kwam voor de kasteelheer en zijn gasten. En als er geen fazant of eend voorhanden was, dan was er altijd nog vis: de rivier lag immers dichtbij. Na ecologisch onderzoek in het kader van Natura-2000 bleek het Faissanthenbosch een zeldzaam bronbos te zijn. Met natuurlijke schatten als wilde sleutelbloem, paarbladig goudveil en knikkend nagelkruid, vegetatie die alleen bij zeer zuiver kwelwater voorkomt, kwam natuurbeheer hoog op de agenda van het landgoed te staan.

De zwarte schaapskooi op de hoek is een rijksmoument en de enige bij het landgoed behorende schapenstal die nog over is. Zodra je hier de hoek om gaat, stap je in de voetsporen van de duizenden die al sinds de middeleeuwen over deze oude Boerenweg van Arnhem naar Zutphen trokken. Aan deze weg staan twee pachtboerderijen die bij het landgoed horen. Als eerste De Wolfskuil, nu paardenpension en biologische boerderij. Op deze plek wordt al eeuwenlang geboerd, mogelijk zelfs al vanaf de 12e eeuw. Even verderop ligt Gotinks Goed, een lieflijke hallenboerderij met monumentenstatus op een plek waar al vanaf 1429 een boerderij stond. Ook hier werden ooit schapen gehouden. De ‘Mestlaan’, een pad dat vanaf de Middachter Allee het bos in leidt, was ooit de schapendrift die door beide boerderijen werd gebruikt.

Nadat de verbouwing van het huis Kasteel Middachten was begonnen, lieten Godard van Reede en Philippota van Raesfelt in 1695 een ontwerp maken voor een bijpassende tuin volgens de laatste ‘mode’. Vermoedelijk werd daarvoor niemand minder aangetrokken dan Jacob Roman, de tuinarchitect van Paleis Het Loo. Dit was niet zo verwonderlijk. Als bevelhebber van het Verenigd Leger, opperjagermeester en vertrouweling van Willem III werd van Godard verwacht dat zijn landgoed de nodige status uitstraalde. Sterker nog, de koning eiste dat zelfs, aangezien hij regelmatig hier als gast verbleef om te jagen.
De basis van de tuin werd Hollands-classicistisch, waarin nuttige aspecten als moestuinen in strakke, geometrische vakken werden gevat. Ook de bestaande paden werden opgestrakt, in het totaalontwerp gepast en van statige bomenrijen voorzien. En er kwam een Grande Canal, later ‘Paardengracht’ genoemd omdat toen de paarden erin werden gewassen, die de nieuwe gracht die de tuinen omringde van water moest voorzien. De tuin zelf werd een strak vierkant, met verschillende tuinkamers rond het kasteel. Hierop drukte Philippotta haar stempel. Zij had haar blik op Versailles gericht en verfraaide ze, maakte ze minder formeel door Frans-classicistische elementen toe te voegen. Sprekend voorbeeld hiervan is de zuidparterre met een centrale vijver en symmetrische buxushagen. Deze ‘buytensael’ was bedoeld als verlenging van de grote zaal van het huis. Ook was er een zichtlijn op de IJssel, maar deze is bij de aanleg van de A348 verloren gegaan. De tuinen zijn in de zomer te bezoeken (1 juni-1 oktober, wo.-zo., toegang € 8). De oranjerie – met theeschenkerij – is in die periode vrij toegankelijk.