De roerige geschiedenis van de eerste Nederlandse autoprogramma’s

23 maart 2022 Vriescellen, aquaria en gedoe met sponsoren

Iedere vrijdag vind je op het YouTube-kanaal van de ANWB een nieuwe autovideo. Tegenwoordig is dat heel normaal, maar autojournalistiek wordt pas sinds de jaren ’60 op het scherm bedreven. We blikken terug met drie presentatoren van het eerste uur: Ruud ter Weijden (De Hoogste Versnelling), Julia Samuël (De Heilige Koe) en Huub Stapel (Stapel Op Auto’s).

Ere wie ere toekomst: het was toenmalig Autovisie-hoofdredacteur Fred van der Vlugt die het allereerste Nederlands autoprogramma op de buis bracht. Dat was ‘Wereld Op Wielen’ en het verscheen in 1966 op televisie. 

Berucht was het programmaonderdeel ‘De Koude Start’, waarbij een nieuwe auto een nacht in een vriescel werd geparkeerd om te zien of -ie de volgende dag nog wilde starten. De zijwindgevoeligheid werd destijds beproefd door op voormalig vliegbasis Soesterberg achter een stationair draaiende straaljager (!) langs te rijden.

De Hoogste Versnelling

Het had er aanvankelijk alle schijn van dat Nederlandse autoprogramma’s een vroege dood stierven: er werden op dat vlak in de jaren ’70 en ’80 geen initiatieven meer ondernomen. Totdat sportjournalist Ruud ter Weijden in 1985 werd gevraagd een mede door Joop van den Ende bedachte autoquiz te presenteren. Dat vormde de opmaat naar het AVRO-programma ‘De Hoogste Versnelling’.

Ter Weijden (inmiddels 82) beschouwt zichzelf niet als autoliefhebber. “Wanneer je mij zou vragen een programma te maken over de medische wereld, kan ik mij die materie ook eigen maken.” Een belangrijk verschil met hedendaagse autovideo’s, aldus de nestor. “Daar zitten mensen aan het stuur die daadwerkelijk over vakkennis beschikken. Dat ze presenteren met een zachte ‘G’ of een ander accent, doet er minder toe dan tijdens de opnames van ‘De Hoogste Versnelling’. Mij ging het er primair om de kijker te boeien.”

Blote voeten in een leeg aquarium

“Toen we eens een item maakten over aquaplanning, had ik kunnen volstaan met fabrieksbeeld van een auto op een testbaan. Ik koos er echter voor om met mijn blote voeten in een leeg aquarium te gaan staan en daar net zoveel water in te laten schenken als er per seconde door jouw banden moet worden verwerkt. Veel inzichtelijker!”  

Ter Weijden presenteerde het programma niet alleen; hij maakte het ook. Zijn journalistieke onafhankelijkheid was daarbij van het hoogste belang. “We maakten geen vrienden. Ik kan mij herinneren dat we een item opnamen met de toenmalige Volkswagen Corrado. De remleiding van de testauto hing open en bloot onder de auto en dat lieten we in de uitzending ook zien.” 

Begin jaren ’90 verliet Ter Weijden de AVRO en daarmee kwam ook een einde aan zijn presentatie van ‘De Hoogste Versnelling’. Na zijn vertrek werd de redactie uitgebreid met redacteuren die ook belangen hadden bij de RAI. Stilletjes aan kreeg de industrie steeds meer invloed op de programma-inhoud. “Uiteindelijk is het ook makkelijker om een autoprogramma te laten sponsoren. Je bent verzekerd van medewerking en komt uit de kosten. Maar ik ben blij dat ik er niet meer werkte, toen het die kant uitging.”

De Heilige Koe

In eerste instantie werd autojournalistiek op televisie uitsluitend door mannen bedreven. Zo ook in het Veronica-programma ‘De Heilige Koe’, dat in 1981 voor het eerst werd uitgezonden. In 1993 verdween het van de buis, om drie jaar later terug te keren met een vrouw voor de camera: Julia Samuël. We spreken haar, terwijl zij in Namibië inheemse stammen bezoekt om hen te beschermen tegen malaria. Een programma-item over de stichting ‘Drive Against Malaria’ gaf haar leven in 1999 een compleet andere invulling.

Terug naar het begin van ‘De Heilige Koe’. “Ik werkte al sinds eind jaren ’80 bij Veronica”, blikt Samuel (52) terug. “Tijdens de lunch ging het dan altijd over auto’s en reizen. Mijn bijzondere eerste auto bijvoorbeeld, maar ook de reizen die ik heb gemaakt door onherbergzaam gebied in Turkije en Afghanistan. Dat was Rob Out, de toenmalige directeur van de omroep, niet ontgaan. Hij stelde daarom voor dat ik de presentatie van ‘De Heilige Koe’ zou overnemen van Bob de Jong, die oorspronkelijk het gezicht was van het programma.” 

Zoeken naar woorden

Samuël beschouwt zichzelf ‘bij gebrek aan een beter woord’ als autofreak. Ze zoekt herhaaldelijk naar Nederlandse woorden, nu ze vrijwel continu in Afrika verblijft. Vanwege haar liefhebberij kon ze de redactie van ‘De Heilige Koe’ vaak tot programma-items inspireren. “Dan begon ik tijdens de redactievergadering bijvoorbeeld over een exclusief type BMW dat nieuw op de markt was verschenen. Een week later had ik dan de sleutels in handen”, grinnikt ze.

Hoewel De Heilige Koe voor een groot deel werd gesponsord, ervoer Samuël meer dan voldoende vrijheid. Omdat ze haar eigen items mocht aandragen, maar ook omdat ze sowieso niet van de waardeoordelen is. “Wanneer ik in een Volvo reed, waarvan het stuur uit het lood stond, dan liet ik het voor de camera bij de opmerking dat het stuurwiel in een BMW rechter voor je neus zat. Op die manier was er achteraf nooit gedoe met sponsoren. Tenslotte ervaart iedereen een auto anders!”

Samuël deed niet alleen haar eigen rijtesten, maar praatte ook het programma aan elkaar. Bovendien mocht ze voor De Heilige Koe op reportage. Dat bracht haar in 1999 naar Afrika, voor een item over Drive Against Malaria. Dat goede doel verspreid al sinds 1998 geïmpregneerde muskietennetten in gebieden waar je alleen met terreinwagens kunt komen. Samuël raakte dusdanig van het initiatief onder de indruk, dat ze stichter David Robertson naderhand opnieuw opzocht. Van het een kwam het ander: inmiddels verricht het stel al meer dan 20 jaar goed werk op het continent.

Half miljoen levens gered

“Vanwege de steun van Land Rover Nederland hebben we hier al een half miljoen kinderlevens kunnen redden”, klinkt Samuël dankbaar. Ze wil niet aan stoppen denken: het idee wat er zou gebeuren met de kinderen die ze tegenwoordig zelf behandelt – Samuël rondde succesvol een studie tropische ziektes af – maakt haar hoorbaar van streek. 

Zelf maken Samuël en Robertson nog altijd van de Defender gebruik waarmee het eind jaren ’90 allemaal begon. “Een luidruchtig apparaat: alles rammelt. Maar we zijn er inmiddels drie keer Afrika mee rond gereden en we blijven de auto inzetten tot hij door zijn assen zakt.” Haar autoliefhebberij sluimert nog altijd, ook al ziet ze in Afrika veel minder mooie auto’s dan in Nederland, waar ze nog altijd een klassieke Saab 900 cabriolet gestald heeft staan. “Zo’n nieuwe Defender”, mijmert ze, “die zouden we hier heel goed kunnen gebruiken…”

Stapel Op Auto's

In 1988 lijfde het toenmalige ‘Top Gear’ Jeremy Clarkson in als een van diens presentatoren. Ook toen werd er vanuit Nederland al met grote belangstelling naar het Britse autoprogramma gekeken. Bij Veronica zagen ze wel iets in een autoshow met een sterke persoonlijkheid als drijvende kracht. Die rol viel eigenlijk per toeval in de schoot van film- en televisieacteur Huub Stapel.

Het autoprogramma in kwestie droeg weliswaar zijn naam (‘Stapel Op Auto’s’), maar dat wekt ten onrechte de verwachting dat de acteur van meet af aan betrokken is geweest bij de show. “Het idee was een autoprogramma te maken á la Top Gear”, aldus Stapel (67). “Niet alleen informatie, maar vooral ook amusement. ‘Wie moest dat dan gaan presenteren?’, vroeg de toenmalige zenderbaas van Veronica zich af. Zijn vrouw zorgde voor het antwoord: dat was op dat moment namelijk mijn manager en zij wist dat ik gek was op auto’s.”

Stapel werkte in zijn tienerjaren bij een buurtgarage, waar hij ’s avonds klantauto’s mocht terugbrengen. “Daar zat veel Engels spul bij, prachtig vond ik dat!” Toen zijn filmcarrière een vlucht nam, koos hij zelf voor Saabs, Audi’s en Mercedessen. Inmiddels rijdt hij uitsluitend nog Volkswagen Phaeton: hij heeft er op het moment van schrijven al een drietal versleten.

Auto's waar je nooit van hebt gedroomd

In de 12 jaar dat Stapel zijn autoprogramma maakte, bleef zijn rol beperkt tot die van presentator. “Ik had ook niet de ambitie om meer te doen: ik combineerde het werk met mijn acteerklussen, die ondertussen gewoon doorgingen (Stapel speelde op dat moment zowel rollen in Nederland als Duitsland, FB). Eindredacteur Kees Baars schreef de presentatieteksten voor het autoprogramma, maar dat deed hij zo goed, dat het leek alsof ik ze zelf had bedacht!”

“Ik heb voor Stapel Op Auto’s met alle auto’s gereden waar ik nooit van heb gedroomd”, grapt Stapel. Die zinssnede is voor meerdere uitleg vatbaar en da’s ook precies zijn bedoeling. “Mijn eerste testauto was een Bentley. Toen ik 12 jaar later opnieuw achter het stuur van zo’n auto terecht kwam – met ongeveer dezelfde presentatieteksten – besloot ik dat het mooi was geweest.”

Autovideo's ANWB

Voor de ANWB maken mobiliteitsspecialisten Frank Buma en Gert Wisse al jarenlang rijtesten van nieuwe auto’s. Sinds 2011 filmen ze die ook, en met succes! Je kunt honderden testvideo’s terugvinden op het YouTube-kanaal van de ANWB.