Tuinenroute Friesland

Parkeren: op P1 bij Dekemastate. Om op de route te komen: verlaat P1, sla LA en bij Op ‘e Terp weer LA. Volg de borden ri. knp 23.

Fietsveiligheid: houd op deze route rekening met onderstaande punten; pas je snelheid aan, houd rekening met tegenliggers en mederecreanten en ga waar nodig achter elkaar rijden.
• Tussen 36-04-33-01 gaat de route over (erg) smalle paden. Als de pont niet vaart gaat de omrijroute ook over een smal fietspad.

Toegankelijkheid: deze route is in minder geschikt voor extra brede fietsen (driewielers, bakfietsen, etc.) vanwege bovenstaande smalle paden. Door de tuinen voeren soms smalle oneffen paadjes en ook zijn er enkele smalle bruggetjes.

Vlakbij Leeuwarden, aan de rand van terpdorp Jelsum, ligt Dekema State, één van Frieslands oudste states. De state wordt voor het eerst genoemd in 1486. Dan erft Pieter Camstra het versterkte woonhuis met omringend land. Eind 15e eeuw wordt de state grotendeels verwoest. Begin 16e eeuw wordt er een huis gebouw van twee verdiepingen. In de volgende eeuwen wordt dit verbouwd en uitgebreid tot de huidige state. Het buiten was lang particulier bezit. Er woonden adellijke families (Camstra, Dekema en Van Wageningen). Sinds 1996 is de state in bezit van de stichting Old Burger Weeshuis die huis, inventaris, oprijlaan, singels, grachten, bos en tuinen liet restaureren en openstelde voor bezoekers. De huidige inrichting doet vermoeden dat de bewoners elk moment kunnen terugkeren. Zo krijg je hier een goed beeld van hoe het er in de dertiger jaren van de vorige eeuw uitzag. Wandel door de zitkamer, bibliotheek en eetkamer en bewonder de familieportretten.

Een verhaal apart is de tuin: singels met een tuinhuisje, uitzichtheuvel, kastanjelaan en bos, met mooie doorkijkjes naar het weidse Friese landschap. Spectaculair is de tuin in het vroege voorjaar, als  de stinzenplanten bloeien: Sneeuwklokje, Boerencrocus, Voorjaarshelmbloem, Holwortel, Daslook, Gele Anemoon, Bostulp, Knikkende Vogelmelk, Vogelmelk, Gevlekte Aronskelk en de Boshyacinth.

Iets later bloeien de fruitbomen in de boomgaard en het leifruit tegen de muur. Daarna zijn tot in de herfst de borders en de moestuin te bewonderen en kun je door het bos met de uitzichtheuvel en theekoepel wandelen. In de tuinmanswoning is een (zelfbedienings)restaurant (waarvan het terras uitkijkt op de State en de tuinen) waar je iets kunt eten en drinken of een potje jam of honing kunt kopen als souvenir.

Dekemastate (het museumhuis) is van dinsdag tot en met zondag van 13.00 tot 17.00 geopend. Op feestdagen en bij feesten en partijen is het huis gesloten. Check hiervoor de website.

De Elfstedentocht start in Leeuwarden; de laatste edities vanuit de Elfstedenhal (Fryslânplein 1).  De schaatsers moeten eerst ca. 1900 meter rennen naar het ijs op de Zwettehaven. Daar doen ze hun schaatsen aan en rijden ze via de Zwette richting Sneek. Na 200 kilometer schaatsen is de finish van de Elfstedentocht ook weer in Leeuwarden: is op de Bonkevaart in het noordoosten van de stad (langs de Groningerstraatweg).

De Elfstedentocht, de legendarische schaatstocht van 199 kilometer langs elf Friese steden, werd voor het eerst (officieel) verreden op 2 januari 1909. Sindsdien werd de tocht vijftien keer georganiseerd, voor het laatst op 4 januari 1997. Het idee voor de Elfstedentocht kwam van Pim Mulier (1865-1954), een Fries die zich in de 19^de eeuw inzette voor sport in Nederland. Hij organiseerde de eerste atletiekwedstrijden, introduceerde een voorloper van het huidige voetbal, initieerde de eerste tennisclub en bedacht dus ook de Elfstedentocht. Een epische schaatstocht langs de steden Leeuwarden, Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en Dokkum. Pim Mulier ontwierp zelfs het zilveren ‘Elfstedenkruisje’ dat deelnemers krijgen die de tocht binnen de tijd uitschaatsen.

Elke Elfstedentocht bestaat uit een wedstrijdtocht en een toertocht. De wedstrijdrijders (in 1997 waren dat er 250) strijden om de winst, de toerrijders (in 1997 waren dat er 16.000) rijden om de prestatie en het befaamde kruisje. Het startschot van de toertocht klinkt ’s ochtends om tien over half zes. Vanaf dan vertrekken er elke 25 minuten tweeduizend schaatsers. Elke schaatser heeft een stempelkaart met startnummer, waarop ze in elke stad een stempel halen bij de stempelpost. Wedstrijdschaatsers doen gemiddeld zeven uur over de Elfstedentocht, toerschaatsers (veel) langer. Ze hebben tot twaalf uur ’s nachts de tijd. Als ze dan nog niet terug zijn in Leeuwarden, worden ze door de organisatie van het ijs gehaald. Dat zijn emotionele taferelen…

Er waren memorabele edities van de Elfstedentocht, zoals die van 1963, toen door de extreme kou maar 69 van de 10.000 deelnemers over de finish kwamen (en Reinier Paping won). In de tocht van 1986 reed Koning Willem-Alexander mee onder de schuilnaam "W.A. van Buren”.

Dat de ‘Tocht der tochten’ niet elk jaar wordt verreden heeft te maken met de voorwaarden. Om een Elfstedentocht te kunnen houden moet het ijs over de hele route minsten 13 - 15 centimeter dik zijn. Daarvoor is meerdere dagen flinke vorst nodig. Iets wat helaas minder en minder voorkomt. De route is verdeeld in 21 rayons, elk met z’n eigen rayonhoofd. De ijsmeester is de echte baas: hij is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het ijs en overlegt hierover met de rayonhoofden. Samen beslissen ze of en wanneer de tocht der tochten veilig kan worden gereden. Soms helpen de rayonhoofden het ijs een handje met ijstransplantaties: oud, dun ijs wordt weggezaagd, nieuwe dikke blokken ijs worden in het water gelegd om vast te vriezen.

De Prinsentuin is een park aan de noordrand van de binnenstad van Leeuwarden dat in 1648 werd aangelegd als lusthof van prins Willem Frederik van Nassau als eerbetoon aan het eind van de Tachtigjarige Oorlog en de Vrede van Münster. De gewone man mocht er pas 150 jaar later een kijkje nemen toen Koning Willem I het park schonk aan de Leeuwarder bevolking. In 1795 werd het – na enkele verbouwingen - vrij toegankelijk. Rond 1822 liet Lucas Pieters Roodbaard de tuin verbouwen tot de huidige vorm. In het westen gaat de tuin over in de Noorderplantage. Van de Prinsentuin naar de Noordersingel is een pontverbinding voor voetgangers en fietsers (in juli en augustus).

In de tuin staat het Pier Pander Museum, gewijd aan de nalatenschap van beeldhouwer Pier Pander (1864-1919), rond 1900 de beroemdste beeldhouwer van Nederland. Hij werd geboren in Drachten en woonde in Rome. Zijn levenswerk – vijf marmeren beelden-  zijn onderdeel van de Pier Pander Tempel.  

Weetje: de Prinsentuin is waarschijnlijk de tuin uit de roman De Koperen Tuin van Simon Vestdijk.

Na knp 91 RA Groeneweg volgen (niet LA naar Bredeplaats), RD en LA op Schoenmakersperk. Ga voorbij nummer 1 het straatje RA dan kun je RA het hek door voor een bezoek aan het hof.

Deze monumentale hoftuin (1865) van het Sint Anthonygasthuis is een trekpleister voor liefhebbers van historische stadstuinen. Je kunt er de hand in herkennen van verschillende ontwerpers, zoals G. Vlaskamp en H. Vredeman de Vries. De laatste jaren wordt de tuin gerestaureerd en vernieuwd door ontwerper Nico Kloppenborg die ook de Carrétuin en de uitbreiding van de tuin met het Perkswaltje bedacht.

Kort na knp 49 passeer je de Grote en Kleine Zwemplas met strandjes en grasvelden om je handdoekje uit te rollen. Lekker zo’n duik in natuurwater op een warme dag!

Het historische deel van Park Vijversburg is grotendeels aangelegd in de 19e eeuw. Mooi zijn de vele slingerpaadjes waarover je kunt wandelen door het ruime rustige park rond de neoclassicistische villa. De villa werd in 1844 gebouwd door het echtpaar Looxma-Ypeij als buitenverblijf en in 1862 verbouwd. Sinds 1892 is de villa eigendom van  de Stichting op Toutenburg. Vanaf 2014 is het huis gerestaureerd en opengesteld voor publiek. Vooral de regentenkamer en salonkamer hebben historische waarde (ook in gebruik als trouwlocatie). In het park vind je een grot, blauwe koepel, kluizenaarshut, oranjerie, volière, rotstuin, kruidentuin en theehuis. Aan de oostkant liggen twintig woningen, omsloten door een grote tuin. Op het podium in het historische park (vlakbij de vijver en de grot) worden in de zomermaanden klassieke concerten, optredens van dichters en filmvoorstellingen georganiseerd. Ook kun je wandelend door het park de kunstcollectie - 19^de en 21^steeeuwse beelden en installaties - bekijken.

Park Vijversburg is het hele jaar open van 08:00 – 18:30 uur. Entree: € 2,50 p.p. De theesalon en het paviljoen zijn iedere za en zo open van 11:00 – 17:00 uur en in de zomervakantie ook op donderdag en vrijdag van 11:00 – 17:00 uur.

Tussen knooppunt 35 en 36 gebruik je de veerpont ‘De Wynser Oerset’ om over de Dokkumer Ee te komen. De pont vaart van Pasen tot 1 oktober alle weekenden van 10.30 – 18.30 uur. En tussen 15 mei en 15 september ook op werkdagen 13.00 - 17.30 uur. € 1,- p.p. Wil je de route rijden als de pont niet vaart, fiets dan vanaf Wyns bij naar Burdaard, steek de brug over en fiets terug naar Wyns om de route weer op te pakken. Je volgt dan vanaf Wyns de knooppunten 35 – 31 – 32 – 12 – 10 – 11 - 9 – 12 – 36. De route wordt dan 13 km langer.

De Dokkumer Ee is van origine een trekvaart tussen Leeuwarden en Dokkum. Vroeger was het een belangrijke vaarverbinding voor transport van grondstoffen en materialen naar Noord-Friesland. Maar tegenwoordig wordt de Ee vooral gebruikt door pleziervaart van Leeuwaren naar de Waddenzee.

Om Martenastate te bereiken ga je vlak voor knp 10 RA de Swarte Singel op.

Martenastate (Martenawei 2, Koarnjum) stamt uit de 15^de eeuw en werd gebouwd en bewoond door de adellijke familie Martena. In 1899 werd op de plek van de oorspronkelijke state een kasteeltje gebouwd in neorenaissancestijl, maar de tuin in landschapsstijl was daarvoor al aangelegd. Tegenwoordig is op het landgoed een kampeerterrein en de theetuin Túnmanswente gevestigd (geopend van 1 april tot 1 oktober, www.tunmanswente.nl) en kun je er het hele jaar door mooi wandelen. Extra bijzonder is dit in het voorjaar als er wel 15 soorten stinzenplanten (voorjaarsbloeiers) in bloei staan. Dan bloeit ook het Haarlems Klokkenspel langs het Lindenlaantje. Het landgoed is dagelijks vrij toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang.