Engelandvaarders

Fietsveiligheid route-informatie: houd op deze route rekening met onderstaande punten; pas je snelheid aan, houd rekening met tegenliggers en ga waar nodig achter elkaar rijden.
• Op de fietspaden in de duinen kan opgewaaid zand liggen, waardoor slipgevaar op de loer ligt! Pas je snelheid hierop aan en blijf alert bij plotseling remmen.
• Op sommige (tweerichting)fietspaden kan het in het seizoen dusdanig druk zijn, dat het wordt aanbevolen om achter elkaar te fietsen.
• Net voor knooppunt 22 (Oegstgeest) bevinden zich op de Kwaakbrug twee hinderlijke paaltjes midden op het pad.

Toegankelijkheid: deze route is in principe geschikt voor extra brede fietsen (driewielers, bakfietsen, etc.), mits je rekening houdt met bovenstaande punten, met name de drukte in het seizoen en de paaltjes op de Kwaakbrug (even afstappen en met beleid passeren!).

• Start op het plein voor station Leiden Centraal en fiets rechtdoor de Stationsweg in (wordt na de brug Steenstraat; LET OP: negeer het knooppuntenbordje naar 16!). Steenstraat uitrijden. Aan het eind met de bocht mee naar links, de Blauwpoortsburg over, en meteen rechtsaf (Prinsessekade). Fiets steeds rechtdoor (wordt Kort Rapenburg, dan Rapenburg) tot aan het Academiegebouw op huisnummer 73. Steek de gracht over, aan de overkant bevindt zich Café Barrera.

• Fiets terug vanaf Café Barrera (Rapenburg, wordt Kort Rapenburg). Ga bij de klok vóór het water linksaf (Galgewater) en op het einde rechtsaf de Rembrandtbrug over. Volg nu de bordjes naar knooppunt 16 (na de brug links aanhouden, 1e Binnenvestgracht), met links de Morspoort en het monument voor Marinus van der Lubbe. Volg dan de bordjes naar de knooppunten 4 (linksaf, over de Morspoortbrug en rechtsaf, Morssingel), naar 5, 75 en rechtsaf richting 26 (Terweeweg). Na 600 m staat links van de weg een oud hek. Ga hier linksaf (Louise de Colignylaan) en wandel na 100 m via het voetpad rechts het Bos van Wijckerslooth in voor het monument. Ga vervolgens terug naar de hoofdroute.

• Fiets verder naar 26 en 25 en ga vervolgens richting 92. In het centrum van Rijnsburg volg je de Vliet Noordzijde. Ga bij de moderne kerk met klokkentoren links de Kerkstraat in richting de oude kerk en de twee oorlogsmonumenten. Ga vervolgens terug naar de hoofdroute.

• Fiets verder naar 92 en dan via 34-58-93-96-97 naar Katwijk. Bij 97 verder over de Boulevard naar 63, langs de bronzen kanovaarders, en door naar 22, langs het Rudolf Tappenbeck-monument aan het begin van de boulevard in Noordwijk. Vervolgens naar 47, langs de plek van de laatste landing aan de boulevard, ter hoogte van de Rembrandtweg. Verder naar 61 en dan naar 32, langs het beeld van koningin Wilhelmina (tegenover het Hotel van Oranje). Vervolgens naar 43, langs Museum Engelandvaarders en het Atlantikwall Museum Noordwijk.

• Fiets verder naar 19, 42 en 80. Ga in Noordwijkerhout bij 80 linksaf richting 3 en direct op de asfaltweg rechtsaf. Rechts voor het markante gemeentehuis staan de oorlogsmonumenten Noordwijkerhout, bestaande uit een monument en een plaquette aan de muur. Ga vervolgens terug naar de hoofdroute bij 80.

• Fiets nu van 80 naar 4 en 83. Volg de trekvaart rechtdoor tot aan de brug. Ga hier (bij 83) linksaf naar 60 en volg dan de knooppunten 59-58-50-51 en 52. Ga hier richting 76 (je passeert het Huys te Warmont).

• In Warmond fiets je door de Burg. Ketelaarstraat, later Dorpsstraat. Ga na huisnr. 108 rechtsaf het smalle straatje in (Raadhuisdam). Bij de doorgaande weg staat het oorlogsmonument Herenweg. Fiets rechtdoor de Laan van Oostergeest in voor de kerkruïne. Ga vervolgens terug naar de hoofdroute.

• Fiets naar 76 en verder naar 74. Ga op de Warmonderhekbrug (bij bord Oegstgeest) rechtdoor naar 77 en ga de Leebrug over. Maak nu bij de eerstvolgende kruising een U-bocht door net vóór de President Kennedylaan linksaf de weg over te steken en een klein stukje terug richting de brug te rijden. Sla vlak voor de rug rechts af en fiets dan verder langs de Haarlemmertrekvaart naar 91 en verder via 22 en 75. Dan richting 16 (je passeert het Bevrijdingsmonument Leiden), aan de overzijde van de gracht. Bij de Stationsweg kun je rechtsaf terug naar het station.

Een van de beroemdste Engelandvaarders is Erik Hazelhoff Roelfzema, die bekend zou worden onder zijn bijnaam ‘Soldaat van Oranje’. Hij studeert in Leiden als hij in februari 1941 een manifest tegen de Duitse bezetting schrijft en dat overal in Leiden laat opplakken. Erik zit een week gevangen, duikt onder en vlucht dan met een vrachtschip naar Engeland. Zijn studentenkamer bevindt zich op nr. 56, boven de ingang van wat nu Café Barrera is. Hier zijn ook verschillende scènes opgenomen voor de film Soldaat van Oranje (1977), waarin Rutger Hauer de rol van Erik speelt.

In het Academiegebouw aan de andere kant van de gracht houdt de hoogleraar Cleveringa op 26 november1940 een protestrede tegen het ontslag van joodse collega’s. Hij wordt gearresteerd en tot de zomer van 1941 opgesloten in de gevangenis van Scheveningen, het beruchte ‘Oranjehotel’.

Vlak voor de Morspoort staat een monument voor Marinus van der Lubbe. Als op 27 februari 1933 in Berlijn het Rijksdaggebouw afbrandt, wordt de Leidse communist Van der Lubbe opgepakt als hoofddader. Zijn actie is bedoeld als verzetsdaad tegen het opkomende fascisme, maar het pakt anders uit: Hitler gebruikt de brand om duizenden tegenstanders te arresteren en zijn macht steeds verder uit te breiden. Van der Lubbe wordt op 10 januari 1934 onthoofd.

Vanaf de Louise de Colignylaan gaat rechts een voetpad naar het Bos van Wijckerslooth. Volg na het hek de rode wandelmarkering schuin naar links en je komt bij een monument voor 46 oorlogsslachtoffers uit Oegstgeest. Tussen de namen staan verschillende Engelandvaarders die het niet hebben gehaald. Peter Ravelli en Jan Stam zijn op weg naar Zwitserland als ze in Frankrijk worden opgepakt. Zij worden in Utrecht gefusilleerd. Ook Henk de Veer komt niet verder dan Frankrijk. Hij wordt gearresteerd en overlijdt in kamp Majdanek in Polen.

In de Kerkstraat van Rijnsburg staan twee oorlogsmonumenten. Links voor de brasserie lees je op een steen de namen van verzetsmensen die de oorlog hebben overleefd. De gesneuvelden staan vermeld op een monument voor de muur bij de kerk. Ook Rijnsburger Dick van der Vijver overleeft de reis niet. In het voorjaar van 1941 probeert hij met drie vrienden vanaf het strand bij Castricum naar Engeland te gaan. Maar in de duinen worden ze ontdekt door een Duitse patrouille en afgevoerd naar Duitse tuchthuizen. Over het lot van Dick is verder niets bekend.

Links van de boulevard van Katwijk peddelen twee bronzen kanovaarders door het golvende zand. Het is een eerbetoon aan de Engelandvaarders die per kano de oversteek proberen te maken. Voor zover bekend gaat het om ten minste 38 personen. Slechts acht van hen komen aan. De overigen verdrinken of worden op zee door de Duitse marine gearresteerd. Spectaculair is de overtocht van Jaap van Hamel (20) en Rudy van Daalen Wetters (25) op 19 juni 1941. Zij verstoppen hun vouwkano in een tunneltje dat op deze plek onder de boulevard doorgaat. Bij een gunstige oostenwind gaan ze de zee op en hijsen twee kleine zeilen. Onderweg draait de wind en moeten ze peddelen, maar ze hebben geluk: op 30 km van de Engelse kust worden ze opgepikt door een Australische torpedobootjager. Eenmaal in Engeland volgen beiden een vliegopleiding bij de RAF. Rudi voert bij het 322 Dutch squadron van de RAF in een Spitfire 170 operationele vluchten uit. Jaap verongelukt in 1944 tijdens een testvlucht boven Engeland.

Een monument voor Rudolf Tappenbeck markeert het begin van de boulevard van Noordwijk. Tappenbeck is aan het begin van de oorlog mede-eigenaar van hotel Huis ter Duin en voorziet het verzet van geld en informatie. In mei 1944 wordt hij verraden en gearresteerd. Later dat jaar overlijdt hij in kamp Neuengamme.

Erik Hazelhoff Roelfzema, de ‘Soldaat van Oranje’, vaart vanuit Engeland regelmatig met een snelle marineboot naar de Nederlandse kust om zendapparatuur af te zetten of mensen op te halen. De laatste landing vindt eind mei 1942 plaats ter hoogte van de Rembrandtweg. Doel is de Amsterdamse journalist Lex Althoff op te pikken. Althoff krijgt hulp van de Leidse studenten At Schoon en Wim Tjeenk Willink. Zij verschuilen zich in het zomerhuisje De Duindistel, 30 meter achter de boulevard. Een ontruimd huis aan de boulevard fungeert als uitkijkpost. Maar nog voordat het plan kan worden uitgevoerd, zijn ze vanaf hun balkon getuige van een vuurgevecht op zee. Erik kan op het nippertje met de gunboat ontkomen. Alle andere betrokkenen worden in de weken erna door de Duitse politie gearresteerd. At Schoon wordt drie maanden voor de bevrijding in een Duits kamp vermoord.

Trots kijkt koningin Wilhelmina, de ‘moeder der Engelandvaarders’ uit over de boulevard. Het beeld werd in mei 2000 onthuld door Erik Hazelhoff Roelfzema. Ook de verzetsstrijdster Jos Mulder-Gemmeke was hierbij aanwezig. Samen met koningin Wilhelmina is zij de enige vrouw die werd onderscheiden met de Militaire Willems-Orde.

Een kleine bunker huisvest het in 2015 door koning Willem-Alexander geopende Museum Engelandvaarders (Bosweg 15, www.museumengelandvaarders.nl, di.-zo. 10.30-16.30 uur, feestdagen gesloten). Het museum vertelt het verhaal van de mannen en vrouwen die vanuit bezet Nederland naar Engeland weten te ontsnappen. Een must see voor wie meer wil weten over dit tot de verbeelding sprekende hoofdstuk van de Nederlandse geschiedenis.

Even verder gaat links een smal pad naar het Atlantikwall Museum Noordwijk (Verlengde Bosweg 1, www.atlantikwall.nl, mei-eind aug. beperkt geopend, data zie website). Onder het duinzand ligt een uitgebreid bunkercomplex, waar ruimte was voor ruim 180 soldaten. De vuurleidingspost herbergt nu een tentoonstelling over de Atlantikwall, de Duitse verdedigingslinie langs de West-Europese kust. De achterliggende gangen zijn alleen tijdens een rondleiding te bezoeken.

Voor het gemeentehuis van Noordwijkerhout bevinden zich twee oorlogsmonumenten, bestaande uit een monument en een plaquette aan de muur. In 1941 probeert Erik Michielsen met drie vrienden, onder wie Erik Hazelhoff Roelfzema, vanaf het strand bij Noordwijkerhout in een kano naar Engeland te gaan. Maar er komt zoveel water in het bootje, dat ze moeten terugkeren. Ook een tweede poging mislukt. Uiteindelijk reist hij via België, Frankrijk, Spanje en Portugal naar Engeland. Hij arriveert in mei 1942 en meldt zich bij de luchtmacht. Tijdens zijn opleiding stort zijn Vickers Wellington neer. Erik Michielsen wordt op 31 augustus op de militaire begraafplaats Brookwood in Surrey begraven.

Een kruis markeert het oorlogsmonument van Sassenheim, aan het einde van de Wilhelminalaan. Daarop staat ook de naam van Engelandvaarder Leen van Leeuwen. In 1940 is Leen (21) adelborst bij de marine in Den Helder. Op 3 januari 1942 gaat hij samen met zijn marinecollega’s Co van Assenbergh, Guus Joekes en Wil Olland op weg naar Engeland. In Noord- Frankrijk wordt het viertal gearresteerd. Op 13 februari veroordeelt een Duitse militaire rechtbank hen tot de dood. Dat ze militaire gegevens voor de Nederlandse regering in Londen bij zich hebben, wordt hen zwaar aangerekend. De afscheidsbrief die Leen enkele uren voor zijn executie aan zijn ouders stuurt, wordt in Nederland veelvuldig gekopieerd en rondgestuurd als een toonbeeld van moed en vastberadenheid.

Links van de weg geeft een bruggetje toegang tot het landgoedpark van Huys te Warmont. In het bos ligt de Droomweide, een graslandje met grote betonnen platen in de grond. Ze horen bij een V1-lanceerinstallatie, waarmee vliegende bommen richting Londen konden worden geschoten.

Ook op het oorlogsmonument aan de Herenweg staan de namen van gesneuvelden. De tekst luidt: ‘Maar als ik leven mag tot de bevrijding en juichen op het overwinningsfeest, God doe mij dan dit weten: wat voorbij ging aan nood en leed is niet vergeefs geweest.’

Fiets vanaf het monument rechtdoor de Laan van Oostergeest in en je komt bij een romantische kerkruïne. Een herinneringsbordje op de muur achter de toren memoreert de laffe moord op burgemeester Ketelaar. De datum: 6 september 1944, één dag na Dolle Dinsdag, waarop het gerucht de ronde deed dat Nederland snel zou worden bevrijd. Na een dag vol verwarring wordt hij door de Duitsers beschuldigd van het leiden van een illegale vergadering. Een nekschot maakt een einde aan zijn leven.

Het Bevrijdingsmonument naast molen De Valk in Leiden vormt een toepasselijk einde van deze fietsroute. Het toont een jonge vrouw met in haar hand een bloesemtak als symbool van nieuw leven.