Vestingstad Sittard

Toegankelijkheid: deze route is niet geschikt voor mindervaliden, vanwege trappetjes, hoogteverschillen en soms oneffen ondergrond.

Hond mee: tijdens deze route zijn honden aangelijnd toegestaan.

In 2021 riep de Kampioen de hulp in van de ANWB-leden op zoek naar de allermooiste vestingstad van Nederland. Bijna 70.000 mensen stemden op hun favoriete vestingstad. Sittard eindigde in de Top vijf, samen met Gorinchem, (winnaar), Hulst, Bourtange en Dokkum. ‘Driekwart van de stadswal is nog intact en kun je bewandelen. De namen van de wallen zijn subtiel in het wegdek verwerkt’, oordeelde de jury. ‘Van één bastion rest de ruïne (Fort Sanderbout) en de schootsvelden zijn mooi open gehouden (goed: die ondergrondse parkeergarage!) zodat je het zicht van vroeger kunt ervaren. De binnenstad kent veel moois (233 monumenten). Een fijn stadje voor een bourgondisch bezoekje met stadswandeling!’

1. Kies in NS-station Sittard voor de uitgang richting taxi’s (dus niet de buszijde) en sla buiten schuin rechtsaf naar richtingaanwijzer voetgangers. Steek via zebrapad weg over en ga rechtdoor voetgangerszone in (ri Markt/VVV).

2 Blijf weg volgen als die bocht naar rechts maakt, Steenweg. Op kruising met Rijksweg Zuid rechtdoor, Voorstad. Volgende kruising rechtdoor. Daarna eerste linksaf en via trap omhoog, Begijnenhofwal.

3 Op kruising linksaf, bruggetje over, meteen rechtsaf en rechts voetpad door Noordelijke Schootsvelden volgen. Op T-splitsing van voetpaden rechtsaf. Door toegangspoort Ursulinentuin. Na poortje linksaf pad volgen dat de rand van de tuin volgt, via gedenksteen en begraafplaatsje. Einde tuin/pad linksaf, verlaat de tuin via toegangspoort en loop schuin rechtdoor.

4 Einde weg linksaf, Paardestraat. Aan de rechterhand ligt de verscholen tuin Jardin des Roses. Ga voor nr. 47 het smalle voetgangerssteegje in en volg het pad achter de Volkstuinen langs, de Gats. Einde pad, op kruising met asfaltpad, rechtdoor (grindpad). Links ligt Fort Sanderbout. Trap omhoog en linksaf.

5 Op kruising met Putstraat rechtdoor, Agnetenwal. Einde pad rechtsaf. Op kruising met Nieuwstraat (bij VVV) rechtdoor. Aan rechterkant Markt rechtdoor blijven volgen tot einde. Daar rechtsaf, Paardestraat.

6 Hou op Paardestraat links aan en sla eerste weg linksaf, voetpad stadswal op, Dominicanenwal. Neem eerste trap rechtsaf naar beneden, ga door poortje en sla rechtsaf. Dit Kerkepad leidt eerst langs de Jardin d’Isabelle en daarna langs de Sint-Michielskerk. Einde pad rechtsaf, Oude Markt (in bocht naar links: Kloosterplein, later Kapittelstraat).

7 Einde weg, voor Grote Kerk, rechtsaf. Loop rechtsom kerk, sla bij Kerkstraatje rechtsaf. Einde linksaf, op Markt direct rechtsaf. Op kruising rechtdoor. Houd links aan, Gruizenstraat. Houd geel vakwerkhuis aan rechterhand, ga voor poortje ‘Den Tempel’ rechtsaf en meteen weer rechtsaf, winkelstraat in. Bij protestantse kerk linksaf en weer linksaf, Molenbeekstraat. Eerste straat linksaf, Helstraat.

8 Houd bij weg van links rechts aan en ga eerste weg rechtsaf, Misboekstraat. Einde linksaf, Limbrichterstraat (later: Brandstraat). Ga rechtdoor bij kruising met Begijnenhofwal/Walstraat, sla bij volgende kruising linksaf, Parklaan. Bij kruising met verkeerslichten rechtsaf, Wilhelminastraat. Bij kruising met Rijksweg Zuid rechtdoor, Wilhelminastraat. Rechts ligt parkeerterrein Steenweg. Einde Wilhelminastraat rechtsaf, Stationsplein en terug naar NS-station Sittard, het startpunt van deze route.

Sittard ligt strategisch tussen Vlaanderen en het Duitse Rijnland en dat leverde de plaats al in 1243 stadsrechten op. Met de stijgende welvaart namen echter ook de dreigingen toe. Daarom werd er een stenen wal om de stad heen gelegd. Toen het stadje in 1494 in handen kwam van de hertog van Gulik en die verwikkeld raakte in een machtsstrijd met keizer Karel V was er meer bescherming nodig. De vestingwerken werden daarom versterkt met een aarden wal, die beter bestand was tegen vijandelijke kanonnen. Driekwart van die wal bleef in Sittard behouden, via een trappetje kom je op het eerste deel, de Begijnenhofwal.

Aan het einde van de Begijnenhofwal heb je een mooi zicht op de Noordelijke Schootsvelden. De schootsvelden vormen nu een parkachtige rand rondom de historische binnenstad van Sittard. In de middeleeuwen hadden de schootsvelden echter een militaire functie. Ze zorgden voor een vrij zicht vanuit de vesting, een open ruimte waardoor de vijand snel in zicht kwam en de artillerie op tijd in gereedheid kon worden gebracht. Schootsvelden rondom een vesting vind je op nog maar weinig plekken in Nederland. Ook de stadsgracht is in dit deel van de schootsvelden teruggebracht.

In 1677 verwoestten de Franse legers een groot deel van Sittard en was de rol van Sittard als vestingstad uitgespeeld. De schootsvelden verloren hun functie. De nieuwe kloosters die zich binnen de stadsmuren vestigden, kregen op de schootsvelden hun eigen kloostertuinen. De ommuurde Ursulinentuin behoorde tot het klooster van de zusters Ursulinen. Het is een verstild plekje, waarvandaan je een mooi uitzicht hebt op de stadswallen, de kloosters en de kerken van Sittard. In de tuin vind je een kleine begraafplaats van de zusters Ursulinen en een herdenkingssteen voor de 160 joodse slachtoffers uit Sittard en omgeving tijdens de Tweede Wereldoorlog.  

Een smal paadje tussen twee panden aan de Paardestraat brengt je langs een volkstuincomplex. Toen Sittard in 1677 werd verwoest, verlandden de stadsgrachten en werden ze met de buitenwal en de schootsvelden op deze plek omgevormd tot volkstuinen. Erdoorheen lopen eeuwenoude paden, die zijn omzoomd met struiken als meidoorn en gele kornoelje. De tuinen aan ‘de Gats’ zijn al die tijd als stadstuinen in gebruik geweest en nog steeds zijn mensen er volop aan het onkruid wieden, zaaien en oogsten. Daardoor zijn de volkstuinen aangemerkt als uniek cultureel erfgoed.

Verscholen in de oostelijke schootsvelden vind je Fort Sanderbout, het enige overgebleven bolwerk van Sittard. Het bestaat uit twee kanonkelders van waaruit soldaten eventuele bestormers van de wallen onder schot konden nemen. De openingen zijn de schietgaten van de kanonkelders. In 2016 is er archeologisch onderzoek gedaan, omdat er een vermoeden bestond dat er rond het fort nog restanten van middeleeuwse vestingwerken lagen. Dat bleek te kloppen: onderzoekers vonden onder andere een middeleeuwse toren van mergelblokken, een ravelijn uit de 17^e eeuw en een muntschat met munten uit 1633 en 1655.

De Agnetenwal leidt je eerst een stuk rondom de binnenstad van Sittard. Dan gaat de route de historische binnenstad in en ontdek je hoe de stad zich door de eeuwen heen binnen de stadswallen ontwikkelde. De Markt met zijn terrasjes is een mooie plek om het decor van monumentale panden en vakwerkhuizen op je in te laten werken. Het plein is rond 1300 aangelegd. Nadat Sittard in 1243 stadsrechten kreeg, groeide het stadje namelijk snel en had het een groot marktplein nodig.

De route slingert vanaf de Markt een stukje de Dominicanenwal op en voert daarna weer via een onderdoorgang in de wal de binnenstad in. De onderdoorgang is een slimmigheid van de bewoners van het Dominicanenklooster. Ze legden hem aan, zodat ze geen omweg hoefden te maken als ze van hun klooster naar de buiten de omwalling gelegen kloostertuin wilden. Het Kerkepad brengt je langs de stadstuin ‘Jardin d’Isabelle’, gaat daarna langs de Sint-Michielskerk en komt dan weer uit op de Markt.

Direct naast de Markt ligt de Oude Markt. Daarmee duik je meteen nog verder de geschiedenis in, want hier is Sittard rond het jaar 1000 ontstaan, op de kruising van de weg van Vlaanderen naar het Rijnland en de Geleenbeek. De nederzetting bestond uit de versterkte woning van de heer van Sittard, die op een motte (een kunstmatige heuvel) lag, een voorburcht en de nederzetting zelf met wat huisjes om een kerkje. Eromheen was een gracht gegraven. Rond 1300 is de stad fors uitgebreid en ontstonden de contouren van de huidige omwalling. De Oude Markt werd vanaf dat moment ook niet meer gebruikt voor marktactiviteiten. De nieuwe, grotere Markt nam die rol over.

Rond het jaar 1000 stond op het huidige Kerkplein het kerkje van de nederzetting. De Grote Kerk die er nu staat, is gebouwd tussen het einde van de 14^e en het midden van de 16^e eeuw en vormt met de 80 meter hoge toren de grote aandachtstrekker van de binnenstad van Sittard. Zó groot was Sittard dus ooit. Zó belangrijk. Wat er sinds die glorietijd van de 14^e eeuw is gebeurd? Sittard werd meerdere malen bezet. 1677 vormde de genadeklap. Toen bezette een troepenmacht van de Franse generaal De Mélac Sittard. De verwoesting was groot: 1677 zal de boeken ingaan als het ‘Sittardse rampjaar’. Het betekende het einde van Sittard als vestingstad en de vestingwerken verloren hun functie.

Gelukkig heeft Sittard door herstelwerkzaamheden en restauraties zijn historische aanzien nu weer helemaal terug en kan de stad zich weer met recht ‘vestingstad’ noemen.