Tichelgaten en terpen bij Bronkhorst

Hond mee: tijdens deze route zijn honden niet toegestaan. 

Toegankelijkheid: deze route is niet geschikt voor mindervaliden, vanwege de aard van het wegdek en het heuvelachtige terrein.

Paden: verhard (tegels, asfalt) en zandpaden.

Gratis parkeren in de (deels overdekte garage) bij het station (Noorder Parallelweg 1, 6951 AA Dieren)

Ra=rechtsaf, Rd=rechtdoor, La=linksaf

Lm=lichtmast, Pd=paddenstoel, Ww=wegwijzer

1. Steek vanaf station Dieren de voetgangersbrug over (aan beide zijden kunt u desgewenst de lift gebruiken). Onderaan de brug rd, eerste ra, Carolinapark (bord De Oranjerie), langs volière, parkje door. Na park rd, paadje links langs Dierense Toren. Na speeltoestellen voor huisnr 42 la Lagestraat (het straatnaambordje staat niet bij de splitsing). Rd omlaag naar pontje (€ 1,-). Let op: bij hoog water, ijsvorming of bij windkracht 7 of hoger vaart de pont niet. Dit geldt ook voor het veer bij Brummen.

2. Aan overkant Dierenseweg volgen. Bij P16/fietsknooppunt 52 ra de dijk op (geelrode sticker). Fietspad volgen tot jachthaven, met aan je rechterhand de tichelgaten. Na dijkpaal 217, direct na het terras van Droomparken la, weg uitlopen. Na blauwe zuil Marina Strandpad rechts aanhouden, weg volgen. Einde weg bij lm 5555 la, Pipeluurseweg. Aan einde bij ww 68665 ra, Olburgseweg. Na 300 m la doodlopende weg in. Op dijk voor huisnummer 29 ra (links ligt achter de bomen nog een ander tichelgat dat is teruggegeven aan de natuur). Dijk volgen- honden zijn hier niet toegestaan -tot fietsknooppunt 05. Links aan de overkant van de IJssel ligt de Gelderse Toren, een middeleeuwse kasteeltoren van de hertogen van Gelre.

3. Ga bij fietsknooppunt 05 ra. Na molen De Hoop in Rha la, Rhabergseweg. Eerste  weg bij ps 23666 la, Emmerweg. Helemaal uitlopen, langs boerderij Groot Emmer. Voor schrikhek/lm 5792 ra brog over en langs de Bronkhorster Molen. Aan het einde bij C54/ps 24008 la de Molenstraat in. Ga bij C52 even ra voor een kijkje bij de molenkolk*. Loop weer terug en volg de Molenstraat. Aan het einde bij ww 2336 la (Onderstraat), Bronkhorst in.
* Voor een mooie alternatieve route, volg het pad la langs de molenkolk. Einde rivierarm door hekje en ra, tweede hekje la, op rechteroever (water links). Einde la over P (TOP/SP71), ri Bronckhorst. Bij C58 rd.

4. In Bronkhorst bij C21 rd, blauwe route volgen over de kasteelmotte (3x rechts aanhouden). Aan andere kant, langs houten slaghek, ra dijk op. Bij T99/ww 60119 la, Veerweg in, naar de veerpont. Op het veld links na het rijtje struikjes stond ooit een steenfabriek. En waar nu na de bocht de witte boerderij ligt, stond de Steenfabriek Jan Dam. Steek over met de pont (€ 1,-).

5. Aan de overkant Bronckhorsterweg uitlopen. Links in de bocht ligt achter het wilgenbosje een hank, een oude rivierarm, met een zwemvlonder. Verderop passeer je de landhuizen. Einde weg, bij ww 09054 ra, richting Brummen/Zutphen. Aan einde bij ww 9055 la Cortenoeverseweg in, onder verkeersweg door. In Brummen rd, Cortenoeverseweg helemaal uitlopen, met bocht naar links. Ra (Zutphensestraat) en eerste la Schoolstraat. Kruising rd Tolzichtpad, fietspad door park. Komt uit bij station. Neem hier de trein terug naar startpunt Dieren.

Door de eeuwen heen heeft de rivier de IJssel flinke kleipakketten afgezet. De bewoners van het gebied gebruikten die klei voor het maken van gebruiksvoorwerpen. In de 19e eeuw kwam de grootschalige productie van bakstenen en dakpannen op gang. Overal langs de Nederlandse rivieren verrezen steenfabrieken. Zo ook bij Olburgen, waar de rivier scherp meandert. De eerste steenfabrieken bleken al snel onrendabel vanwege sterke concurrentie uit België. Begin 20e eeuw verscheen hier een nieuwe, moderne steenfabriek met stoommachines. De grote waterplassen rechts van de dijk zijn de kleiputten of tichelgaten die ontstonden als gevolg van de kleiwinning voor deze fabriek. In de jaren ’70 kwam de steenfabriek in handen van de firma Daas Baksteen. Een van de leden van deze ondernemersfamilie opende er de huidige camping. Ook werd een van de tichelgaten omgevormd tot jachthaven. De naam Dorado Beach verwijst nog naar de initialen van de steenfabriek.

De in het oog springende molen in Rha is een beltkorenmolen uit 1879. Deze verving een eerdere, afgebrande molen uit 1856. De vergunning voor deze molen werd al veel eerder aangevraagd – in 1833 – omdat de regelmatig overstromende IJssel het de boeren van Rha onmogelijk maakte om bij de molen bij Bronkhorst te komen om daar hun graan te laten malen. Een molenberg of -belt was wenselijk om het water te weren. Als je goed oplet, zie je dat veel huizen in Rha ook op een (kleine) verhoging zijn gebouwd. Na de aanleg van de dijk werd de molenbelt deels afgegraven en vervangen door betonnen ruimten voor opslag. Via de grote deuren konden paard en wagen laden en lossen.

De molen is te bezoeken als de molen draait en het helk openstaat en men het vriendelijk vraagt.

Het monumentale Groot Emmer was oorspronkelijk gebouwd als T-boerderij, maar het woongedeelte is later uitgebreid tot een L-vorm. Voor het woonhuis staat nog een oude waterpomp. Ook hier is goed te zien dat dit gebied pas laat werd bedijkt. De boerderij is op een huisterp gebouwd, zodat de bewoners droge voeten hielden. Omdat er in de archieven al sinds 1358 sprake is van een huis op deze plek, wordt vermoed dat de terp een stuk ouder is dan de huidige boerderij uit 1875. Een andere aanwijzing daarvoor is de oude loop van de rivier. Aan de bodem is te zien dat het water vroeger met een bocht rond de boerderijen aan de Emmerweg stroomde.

Een eindje verderop staat aan de Emmerweg 3 de monumentale, modern verbouwde boerderij Tichelwerk. Deze nieuwe boerderij is in 1932 gebouwd, na de grote rivieroverstromingen van 1926. De naam verwijst naar de oudste steenfabriek ‘Het Tichelwerk’ die hier in de 17e eeuw in de uiterwaarden stond, op het land van een van de vroegere eigenaren van Groot Emmer.

Al sinds de 15e eeuw staat op deze plek een molen. In vroeger eeuwen was het een dwangmolen. Alle inwoners van de Heerlijkheid Bronkhorst waren verplicht om hun graan bij deze molen te laten malen. Het gebruik van wind was namelijk een van de heerlijke rechten. In 1803 ging de vroegere houten standaardmolen over in particuliere handen. Die molen brandde echter in 1844 af, waarna de huidige stenen beltmolen werd gebouwd. Deze heeft slechts aan één kant een invaart. Hier reden de boeren vroeger hun paard en wagen achteruit in om het koren te brengen en later het meel weer in te laden. De molen is nog steeds maalvaardig en is elke zaterdag open (met winkel).

De naam van dit water verwijst niet naar een functie als molenvijver, maar betekent ‘de kolk dichtbij de molen’. Het betekent hier ook geen gat of wiel, ontstaan na een dijkdoorbraak, wat de gebruikelijke betekenis is van een kolk. De vorm van het water verraadt dat deze ‘kolk’ eigenlijk een restant van een oude IJsselstroom is.

De kleine begroeide heuvel is alles dat rest van het stamkasteel van de heren van Bronckhorst, een van de belangrijkste Gelderse riddergeslachten. De op een strategische plek aan de IJssel gelegen kasteelheuvel gaat waarschijnlijk terug tot op de 10e eeuw. In de vroege middeleeuwen bestonden kastelen uit opgeworpen heuvels met een eenvoudige houten versterking bovenop. Zo’n verhoogde plek was handig als uitkijk, maar bood ook bescherming als de rivier overstroomde. De houten burcht werd later vervangen door een stenen exemplaar en verder uitgebreid. Buiten de kasteelmuren ontstond een kleine nederzetting, die ondanks de geringe omvang stadsrechten kreeg. De wandeling over de motte leidt naar een kleine maquette van het voormalige kasteel op de top van de kasteelberg.

Rechts van het veerhuis stond vanaf begin 19e eeuw een steenfabriek. In 1824 kocht de steenfabrikant Jan Dam het ensemble, bestaande uit 36 ha kleigrond, de steenfabriek, het veerhuis en het veerrecht. Het terrein van de steenfabriek liep van het veerhuis tot bijna aan de Veerweg. Aan de andere kant van de Veerweg, in de Oldenwaard, lag rond 1830 ook nog een andere steenfabriek.

In het verleden verlegde de rivier zijn loop nogal eens. Vooral in dit deel van de IJssel, tussen Dieren en Deventer laat de rivier een sterk meanderend verloop zien. Van tijd tot tijd sneed de rivier zijn zelf gevormde lus af. Zo’n achtergebleven ‘dode’ rivierarm wordt een strang of hank genoemd. Zulke oude rivierstromen laten zien hoe het landschap hier ooit gevormd is door de rivier. Vanwege de natuurhistorische waarde valt deze hank nu onder het natuurbeschermingsproject Rijnstrangen.

Aan weerszijden van de Bronkhorsterweg liggen twee monumentale buitenplaatsen. Links ligt Spaensweerd uit 1640, verbouwd in 1835. Bij dit huis hoorde vroeger waarschijnlijk ook de Spaenswaard bij Bronkhorst, aan de overkant van de IJssel. Vermoedelijk heeft een wijziging van de rivierloop het oude landgoed eeuwen geleden in tweeën gedeeld. Het huis rechts van de weg heet nu De Wijde Landen, maar heeft ook een tijd Ruimzicht geheten. Het gebouw is zijn ‘carrière’ begonnen als koetshuis van Spaensweerd. Rond 1812 werd dit stuk land los verkocht en werd er een woonhuis gebouwd. Het huis in zijn huidige vorm is vermoedelijk van 1855. In die tijd lag in de uiterwaard achter het huis, de Conijnenweerd, ook een tichelwerk, waarvan nu niets meer te zien is.