Levendig Leeuwarden

Hond mee: tijdens deze hele route zijn honden aangelijnd toegestaan. 

Toegankelijkheid: deze route is niet geschikt voor mindervaliden, vanwege de onverharde, smalle paadjes en kinderkopjes.

Paden: verhard (tegels, asfalt), zandpaden en betonpad.

De route is gebaseerd op het wandelnetwerk DoorMidden (midden-Friesland). De route start en eindigtbij station Leeuwarden. Je loopt van wandelknooppunt (WKP) naar wandelknooppunt, als volgt:
Station (centrumzijde) - 6 - 1 - 3 - 11 - 51 - 27 - 21 - 23 - 24 - 22 - 82 - 20 - 36 - 31 - 38 - 39 - 4 - 8 -7 - 3 - 1 - 6 - (67) - station (eind).
Het netwerk wordt aangegeven met witte driehoekige pijlen op een roodblauwe ondergrond. In het veld staan de knooppunten (meestal) op paaltjes. Tussen de paaltjes/knooppunten in wordt de route met de pijlen aangegeven.

(Zie handwijzers onderweg voor bezienswaardigheden Fries Museum, Oldehoventoren, Prinsentuin, VVV, Blokhuispoort.)

Volledige beschrijving:

1. Met rug naar station Leeuwarden (centrumzijde): steek RD verkeersweg over ri hoge zwarte toren

(Deloitte). Schuin rechts op kruispunt bij gracht = WKP6. Bij WKP6 RA langs water richting wkp1,

Willemskade. Eind kade bocht naar links = WKP1. Bij WKP1 RD richting wkp3. Houd links aan langs Mercuriusfontein. RD door drukke winkelstraat, Wirdumerdijk.

2. Op plein met kinderkopjes en historisch gebouw De Waag = WKP3. Bij WKP3: LA richting wkp11, langs De Waag, Nieuwestad. Einde gracht = WKP11. Bij WKP11 RD richting wkp51. Overzijde rotonde, volg pijltje RA. Water over (Westersingel) naar WKP51. Bij WKP51 RD richting wkp27. Na 40 m RA (zebra) en meteen LA (pijltjes). Voorbij koeienstandbeeld (Us Mêm) RA, Noordersingel. Eerste mogelijkheid LA en meteen weer LA, Stienserstraat. T-splitsing RA, Steijnstraat. Volgende kruising LA (Transvaalstraat). Op kruispunt RA (pijltje ontbreekt), Spanjaardslaan. Rotonde LA en na 20 m RA zebra over naar wkp27. Bij WKP27 LA richting wkp21. Net voor de P van zwembad en sporthal Rengers (= WKP21; pijltje hangt slecht zichtbaar aan fietspaal) LA richting Bonnehûs (Gezondheidscentrum), De Drie Dukatons (straatnaam), wordt Humilitasstraat. RD door nieuwbouwwijk. Weg buigt naar links en dan RA rood fietspad op, Liduinapad. RD weg oversteken, naar wkp23.

3. Bij WKP23 RA richting wkp24, Mr. P.J. Troelstraweg. RD druk kruispunt oversteken naar wkp24. Bij WKP24 RA richting wkp22. Op splitsing LA (bij flats) en meteen weer LA, Tylkedam. Vervolgens RA langs gazon met flats. Einde RD fietspad op, bruggetje over. Einde pad is WKP22. Bij WKP22 even LA/RA richting wkp82, over smal betonpaadje door gras, Jelsumerbinnepad. Verderop smal voetbruggetje over, langs slootje. Einde paadje, bij boerderij = WKP82. Bij WKP82 RA richting wkp20. Betonweg, slingert om boerderijen. Einde betonweg RD fietspaadje, bruggetje over. Einde fietspad LA. Op driesprong verharde paden (= WKP20) LA richting wkp36, Vierhuisterweg. Bij houten brug en kruising van paden = WKP36 LA. Na 250 m LA, bruggetje met houten hekje over het bos in. Hoofdpad LA bos in over houten bruggetje en (zand)pad RD volgen. Eind pad ijzeren hek door en RA betonpad, Vierhuisterweg. Op splitsing verharde wegen RD, doodlopende weg in. Bij water (waar weg spaghettibocht linksom maakt) = WKP31. Bij WKP31 RA richting wkp38, langs Dokkumer Ee, Ie Paad. Einde Ie Paad LA, Dokkumertrekweg. Einde fietspad LA. In bocht links aanhouden, water blijven volgen.

4. Na fietstunnel (= WKP38) RD richting wkp39. Bij de vijver van de NHL Stenden Campus (glazen gebouw) klinkerpaadje RA, voor molengeraamte langs. Campus van de Hogeschool oversteken, houd daarbij de 2e vijfhoekige vijver aan je rechterhand en loop RD tussen deze vijver en het grachtje (aan linkerhand; pijltje op lantaanpaal) van het campusplein af. Direct LA, maar wel aan overzijde weg (bruggetje). Weg volgen met bocht naar rechts. In volgende bocht RA Rengerspad (fietspad). Meteen 1e LA. In het park verder de pijltjes van het wandelnetwerk volgen naar wkp39. Bij de uitgang van het park (=WKP39, let op, hangt soms laaghangende tak voor) LA richting wkp4. Bij zebra (rotonde) oversteken en LA. Noorderbrug oversteken en bij rotonde LA (2e afslag), daarna meteen 1e straat RA, Vijzelstraat. Op kruising LA (bordje ontbreekt), Nieuweburen. Einde, overzijde gracht (=WKP8) RA richting wkp7, Voorstreek. Op hoek met fraaie apotheek (Jugendstil) = WKP7. Bij WKP7 RD en over gracht meteen LA , richting wkp3, Tuinen. Eerste mogelijkheid RA, Turfmarkt (met fraai gebouw Kanselarij en even verder rechts het Provinciehuis), later Tweebaksmarkt, later Druifstreek. Einde Druifstreek RA en direct weer RA, Ossekop. Einde LA en RD richting Waaggebouw. Op hoek vóór Waaggebouw = WKP3. Bij wkp3 LA Wirdumerdijk, tussen fontein en Beursgebouw (nu Campus Fryslan) door, over de brug wkp1. RA Willemskade. Bij WKP1 RA richting wkp6, Willemskade. Op kruispunt/plein met hoge zwarte flat (Achmea/Deloitte) = WKP6. Bij WKP6 LA richting wkp67 (bordje zit aan achterkant paal). Je ziet het station al voor je liggen.

'Love', de mistfontein, is ontworpen door de Spaanse kunstenaar Jaume Plensa. Een zeven meter hoog mannen- en vrouwenhoofd kijken elkaar dromerig aan. De beelden zijn in een wolk van nevel gehuld, veroorzaakt door een nevelinstallatie. Deze bijzondere fontein is een van de elf fonteinen die in de

Elfsteden verrezen in het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad. Ze zijn allemaal anders.

In het Fries Museum vind je alle ins en outs over Friesland. Hier ontdek je alles over de elf steden en het platteland, de haat-liefdeverhouding met het water, de zoektocht naar het typisch Friese en de plek van Friesland in de wereld. Sinds 2013 is het museum gehuisvest in het eerste compleet nieuw gebouwde Nederlandse museum van de 21ste eeuw. De Friese architect Abe Bonnema gaf de aanzet voor de nieuwbouw, door na zijn overlijden 18 miljoen euro na te laten voor een nieuw museumgebouw naar ontwerp van architect Hubert-Jan Henket. Het museum is geopend op dinsdag t/m zondag van11.00 tot 17.00 uur.

Leeuwarden is op drie terpen ontstaan. Dat voel je als je door de Grote Kerkstraat wandelt, de mooie historische ruggengraat van de stad die langzaam oploopt tot terphoogte, 1,65 meter. De scheve Oldehovetoren is hét symbool van Leeuwarden. Vanaf het platform op de top heb je uitzicht tot aan de wadden. In 1529 startte de bouw van deze scheve, kromme en niet afgemaakte toren (hij hangt 1,99 meter uit het lood), met de bedoeling ernaast een kerk te laten verrijzen. Daar is het nooit van gekomen, het bleef bij de toren: 39 meter hoog, met de opbouw 48 meter. Maar de Leeuwarders zijn er trots op, getuige het lokale gezegde: ‘A'k de Oldehove niet siën ken, dan foël ik my onwennich’.

Het Jelsumerpaadje is een beeldschoon 20 centimeter breed boerenpad dwars de weilanden. Het voert over een smal houten bruggetje, over een boerensloot met goudkleurige rietpluimen, en dan langs een bos vol dunne en nog dunnere stammetjes – net een streepjescode. Vlak voor Jelsum slaat het pad af, om een statige boerderij heen die als soort circustent het weiland vult: een hoge nok, maar dan met riet gedekt en ingesloten door hoge bomen.

De Elfstedentocht start in Leeuwarden; de laatste edities vanuit de Elfstedenhal (Fryslânplein 1).  De schaatsers moeten eerst ca. 1900 meter rennen naar het ijs op de Zwettehaven. Daar doen ze hun schaatsen aan en rijden ze via de Zwette richting Sneek. Na 200 kilometer schaatsen is de finish van de Elfstedentocht ook weer in Leeuwarden: is op de Bonkevaart in het noordoosten van de stad (langs de Groningerstraatweg).

De Elfstedentocht, de legendarische schaatstocht van 199 kilometer langs elf Friese steden, werd voor het eerst (officieel) verreden op 2 januari 1909. Sindsdien werd de tocht vijftien keer georganiseerd, voor het laatst op 4 januari 1997. Het idee voor de Elfstedentocht kwam van Pim Mulier (1865-1954), een Fries die zich in de 19^de eeuw inzette voor sport in Nederland. Hij organiseerde de eerste atletiekwedstrijden, introduceerde een voorloper van het huidige voetbal, initieerde de eerste tennisclub en bedacht dus ook de Elfstedentocht. Een epische schaatstocht langs de steden Leeuwarden, Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en Dokkum. Pim Mulier ontwierp zelfs het zilveren ‘Elfstedenkruisje’ dat deelnemers krijgen die de tocht binnen de tijd uitschaatsen.

Elke Elfstedentocht bestaat uit een wedstrijdtocht en een toertocht. De wedstrijdrijders (in 1997 waren dat er 250) strijden om de winst, de toerrijders (in 1997 waren dat er 16.000) rijden om de prestatie en het befaamde kruisje. Het startschot van de toertocht klinkt ’s ochtends om tien over half zes. Vanaf dan vertrekken er elke 25 minuten tweeduizend schaatsers. Elke schaatser heeft een stempelkaart met startnummer, waarop ze in elke stad een stempel halen bij de stempelpost. Wedstrijdschaatsers doen gemiddeld zeven uur over de Elfstedentocht, toerschaatsers (veel) langer. Ze hebben tot twaalf uur ’s nachts de tijd. Als ze dan nog niet terug zijn in Leeuwarden, worden ze door de organisatie van het ijs gehaald. Dat zijn emotionele taferelen…

Er waren memorabele edities van de Elfstedentocht, zoals die van 1963, toen door de extreme kou maar 69 van de 10.000 deelnemers over de finish kwamen (en Reinier Paping won). In de tocht van 1986 reed Koning Willem-Alexander mee onder de schuilnaam "W.A. van Buren”.

Dat de ‘Tocht der tochten’ niet elk jaar wordt verreden heeft te maken met de voorwaarden. Om een Elfstedentocht te kunnen houden moet het ijs over de hele route minsten 13 - 15 centimeter dik zijn. Daarvoor is meerdere dagen flinke vorst nodig. Iets wat helaas minder en minder voorkomt. De route is verdeeld in 21 rayons, elk met z’n eigen rayonhoofd. De ijsmeester is de echte baas: hij is verantwoordelijk voor de kwaliteit van het ijs en overlegt hierover met de rayonhoofden. Samen beslissen ze of en wanneer de tocht der tochten veilig kan worden gereden. Soms helpen de rayonhoofden het ijs een handje met ijstransplantaties: oud, dun ijs wordt weggezaagd, nieuwe dikke blokken ijs worden in het water gelegd om vast te vriezen.

Het Leeuwarder Bos is aangeplant om de overgang tussen stad en land te 'verzachten'. Een mooi stukje natuur. Zandpaden, schelpenpaden en grasland ondersteunen het landelijk karakter van dit jonge en stoere bos. En er is steeds meer wild te zien in het Leeuwarder Bos of aan de overkant in de weilanden.

De Dokkumer Ee, onderdeel van de Elfstedentocht tussen Dokkum en Bartlehiem, mondt uit in de stadsgracht van Leeuwarden. Het water is een oude trekvaart en was vroeger een belangrijke scheepvaartverbinding voor het transport van grondstoffen en materialen in het noorden van Friesland. Inmiddels wordt de Ee vooral gebruikt door de pleziervaart als verbinding tussen Leeuwarden en de Waddenzee.

De grond van dit park werd in 1902 door Mr. Wilco Julius van Welderen Baron Rengers en zijn vrouw aan de gemeente aangeboden. Stammend uit een politiek invloedrijk adellijk geslacht was hij parlementslid in de Eerste Kamer en voormalig burgemeester van Leeuwarden. Voorwaarde was dat de grond zou worden gebruikt voor een wandelpark voor de bevolking. De gemeente aanvaardde het aanbod en zette de gerenommeerde tuinarchitect Hendrik Copijn aan het werk. In 1906 werd het park geopend. Tegenwoordig staat het park bekend om zijn bijzondere, monumentale bomen, zoals moerascipres, moseik en Japanse schijniep. Sommige bomen zijn al even oud als het park zelf!

Direct na de Noorderbrug ligt rechts het voormalige militaire hospitaal uit 1837, gebouwd naar een ontwerp van Gerrit van der Wielen. Deze stadsarchitect speelde een belangrijke rol in de ontwikkeling van Leeuwarden van vestingstad naar een modernere, open stad. Na de beëindiging van de napoleontische oorlogen in 1815 en de installatie van het Koninkrijk der Nederlanden verloren vestingwerken en stadspoorten steeds meer hun functie en werden ze afgebroken. Tegelijkertijd waren tot 1839 overal veel militairen gelegerd vanwege de Belgische Revolutie, daar Koning Willem I halsstarrig weigerde de onafhankelijkheid van de Zuidelijke Nederlanden te erkennen. En zo verrezen er op het deels afgegraven bolwerken grote nieuwe gebouwen, waaronder de Prins Frederikkazerne en de ‘infirmerie’. Vervolgens diende het nieuwe militaire hospitaal in de eerste jaren als tijdelijk gerechtsgebouw vanwege nijpend ruimtegebrek bij die instantie. Pas daarna kregen zieke en gewonde militairen hier onderdak.

Langs de gracht die Leeuwarden doorsnijdt ligt een van de oudste straten van de stad, de Voorstreek. Het zuidelijker gelegen gedeelte tussen de Eewal en de Voorstreek vormt het oudste deel van Leeuwarden: het was de eerste bewoonde terp, een soort eilandje tussen twee oude kreken. Ten noorden hiervan ontstonden twee nieuwe terpen, waarvan op de derde terp de Oldenhove staat.

Op nummer 62 stond ooit het Amelandshuis, de 14e-eeuwse stins van de rijke familie Cammingha, die ook erfheren van Ameland waren. Hun bezittingen in Leeuwarden waren zo veelomvattend dat het noord-oostelijke deel van de stad is gebouwd op wat hun grond was. Na eeuwenlang van overerving werd het huis verkocht aan een barones, die het in 1906 liet verbouwen tot het Sint Bonifatius Hospitaal. Treurig genoeg herinneren alleen de wapenschildjes in het moderne appartementengebouw nog aan deze rijke historie. Eind jaren zeventig is het herenhuis in het beruchte krakerstijdperk door brandstichting in de as gelegd. Gelukkig is de fraaie Jugendstil-apotheek een dergelijk lot bespaard gebleven. En op nummer 36 (niet aan de route) bevindt zich onverwacht ook nog een laat-middeleeuws pareltje. Eeuwenlang was hier Café Benthem gevestigd, ooit een gerenommeerde stadsherberg. De elite kocht hier sinds 1590 hun wijn en ontmoetten elkaar. Bij een renovatie werd echter een laat-middeleeuwse traptoren ontdekt en sommige houten dakdelen bleken uit 1480 te stammen, wat het tot het oudste stenen huis van de stad maakt.

De Blokhuispoort, een gebouw met de looks van een kasteel – toegangspoort, torentjes, romantische gracht – deed z'n langste tijd dienst als gevangenis. Meesterkraker Aage M zat er gevangen, en later zelfs Willem Holleeder. Inmiddels is het gebouw een hostel en kun je er slapen en een cel.