ANWB HomepageGeertruidenberg
Nederland, Noord-Brabant, Geertruidenberg
De Noord-Brabantse vestingstad Geertruidenberg was in de middeleeuwen een welvarend handelsstadje. Onder andere de beruchte Sint-Elizabethsvloed van 1421 maakte hier een einde aan en al snel kreeg het stadje de rol van grensvesting toebedeeld. Al vanaf de 11de eeuw was er getouwtrek tussen Holland en Brabant om deze stad en het gebied eromheen. Tegenwoordig is Geertruidenberg een gemoedelijk stadje met veel monumenten, maar ook gezellige terrassen onder de leilindes op de markt.
Hond mee: tijdens de hele route zijn honden aangelijnd toegestaan.
Toegankelijkheid: deze route is geschikt voor mindervaliden, echter met een aanpassing. Je bent in de Commandeurstraat: bij eerste pleintje RD en vervolgens bij de bocht RA. Pad vervolgen, RA rondom Commandeursbolwerk. Vanaf hier vervolg je de reguliere route weer.
Paden: deze route voert voor 8% over onverharde paden en is dus grotendeels verhard (tegels, asfalt, straatstenen).
Rondom de Markt is voldoende gratis parkeergelegenheid. Let op: negeer de ANWB-pijlen die in de stoepen zijn verwerkt, deze wijzen niet altijd de juitste kant op (voor deze route).
1. Loop vanaf Museum De Roos op de Markt in tegenovergestelde richting van de grote kerk en ga op de hoek LA, Koestraat. Voor middenberm met bomen rechts aanhouden en na nummer 57 Stadsherberg RA, Commandeurstraat. Eerste pleintje RA, pad volgen en links aanhouden, voor langs het uitkijktorentje LA. Pad vervolgen, RA, scherpe bocht omhoog het voetpad volgen. Het Commandeursbolwerk volgen tot de straat, hier LA, Kloosterstraat.
2. Einde RA, Venestraat. Einde bij de pomp LA, poort door, binnenplaats op langs de Hoofdwacht. Links om Fort Gerdrudis (het Arsenaal) heen. Na de poort RA en direct schuin RA de parkeerplaats oversteken en langs de muur van de begraafplaats verder r Het Cachot. Bij het Staatenbolwerk LA, door het hek. Rondom het Staatenbolwerk/Kruithuis, door het hek RA: dus teruglopen en dan La tussen de garageboxen door, straat naar links volgen (Haven). Dit heet later de Waterpoortstraat.
3. RA, Gasthuisstraat en weer RA, Havendijkstraat. RD, wordt Vismarktstraat. Einde LA, Elfhuizen, langs de kerk. Rechtsom, rand van de Markt aanhouden. Met de huizen links en de rijen linden aan de rechterhand langs het oude stadhuis terug naar de VVV.
Is Geertruidenberg dan toch niet zo Brabants als het lijkt? Eeuwenlang was het een belangrijke grensstad van het graafschap Holland. Sterker nog: het was zelfs de eerste Hollandse plaats die stadsrechten verkreeg (in 1213). Pas in 1814, in de Franse tijd onder Lodewijk Napoleon, kwam de stad bij Noord-Brabant.
Geertruidenberg wisselde in zijn ‘Hollandse jaren’ verschillende keren van bezetter. Zo is er in de Tachtigjarige Oorlog heftig gevochten tussen de Spaanse en de Staatse troepen. Uiteindelijk lukte het prins Maurits in 1593 om de stad in te nemen. Hij sloot de stad aan de noordkant af met ruim honderd aan elkaar vastgemaakte schepen. Na een beleg van drie maanden gaf het Spaanse garnizoen zich over en was de laatste Hollandse stad in Staatse handen gevallen.
In de 16e en 17e eeuw werden de vestingwerken van de stad gemoderniseerd. Vestingbouwer Menno van Coehoorn gaf de stad een plaatsje in de door hem ontworpen Zuiderwaterlinie, die een eventuele opmars van de Fransen tegen moest houden. Na de afscheiding van de Zuidelijke Nederlanden kreeg de stad opnieuw strategische betekenis en maakte als garnizoensstad een bloeiperiode door. Diverse bastions en gebouwen als het arsenaal, het cachot (kruitmagazijn) en de garnizoensbakkerij herinneren nog aan dat militaire verleden.
Het fraaie renaissancegebouw waarin zowel de VVV als Museum De Roos zijn gevestigd, heeft ooit dienstgedaan als herberg. Tijdens het beleg van Breda in 1625 logeerde zelfs prins Hendrik hier.
De vele gevelbordjes in de Koestraat houden de herinnering aan het ambachts- en handelsverleden van de vroegere bewoners levendig. Halverwege de straat (huisnrs. 58 en 60) ziet u aan uw linkerhand een paar prachtig bewaard gebleven 17e-eeuwse trapgeveltjes in renaissancestijl.
Mysterieus zwaard
Museum De Roos is gewijd is aan de archeologie en geschiedenis van Geertruidenberg en omgeving. Het pronkstuk is nog niet zo lang geleden opgegraven. In 2005 mocht de plaatselijke amateurvereniging voor archeologie onderzoek doen op een plek in het historische deel van de stad, die geruimd werd voor nieuwbouw. Tijdens de sloopwerkzaamheden begon de metaaldetector van een van de amateurs hevig te piepen. Een paar onooglijke brokstukken vormden de buit: het bleek een oud zwaard. Na een flinke opknapbeurt door het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten kwam een ware schat naar Geertruidenberg terug. Het zwaard stamt uit 1300-1330, is uiterst zeldzaam en uniek door de ingelegde inscripties.
Wandel eerst even rond het Commandeursbolwerk, vanaf de plaquette brengt een korte klim u vervolgens op de kruin. Vanaf hier hebt u een goed uitzicht over de vestingwerken. Het was Willem van Oranje die in 1573 opdracht gaf om de middeleeuwse stadsmuur te vervangen door een stelsel van bastions. Dat nam even wat tijd, pas in 1830 kreeg het Commandeursbolwerk de huidige vorm.
In de verte staat het kanon dat bij gelegenheid door de Bergsche Battery weer ‘tot leven wordt gebracht’. Op de hoek van de Kloosterstraat stond een middeleeuwse stadspoort die aan het eind van de 16e eeuw moest wijken voor de vestingwerken.
Voor de witgepleisterde Marktkazerne uit 1821 staat een 18e-eeuwse waterpomp. Via het poortgebouw van de ernaast gelegen Hoofdwacht komt u op de binnenplaats van het statige fort St.-Gertrudis uit 1776. Hier ‘blokkeert’ een kanon de ingang van het Arsenaal, waar de wapens werden opgeslagen.
Buiten de stad, midden op het Staatenbolwerk, staat het kruithuis dat bij het Arsenaal hoorde. Hier werd het buskruit opgeslagen, veilig buiten de bebouwing van de stad.
Het lage, hoekige gebouw met de gesloten luiken aan de Haven is de voormalige garnizoensbakkerij. Even verderop in de straat staat op een hoek het voormalige wachthuis bij de Waterpoort uit 1836.
De Stedelijke Godshuizen, het oude mannen- en vrouwenhuis uit 1775, is een van de hoogtepunten van de historische binnenstad. Verderop komt u langs de Vishal met zijn markante pilaren en koepeltje, waar bovenop een gouden vis prijkt. Het klapstuk is de imposante Geertruidskerk, met zijn vierkante toren. Deze is eventueel te beklimmen (via VVV). Een beeld van de Heilige Gertrudis siert het plein voor de kerk.
De gevel van het stadhuis wordt gesierd door de wapens van Geertruidenberg en van het Hollandse Nassau, samen met Vrouwe Justitia. Een ingemetselde kanonskogel in het huis ernaast (nr. 34) laat zien dat het er hier vroeger niet altijd zo gezellig aan toeging als de terrasjes onder de lindebomen doen geloven.