Het geheim van de vrije Friezen

Fietsveiligheid route-informatie: houd op deze route rekening met onderstaande punten; pas je snelheid aan, houd rekening met tegenliggers en ga waar nodig achter elkaar rijden.
• Tussen knooppunt 38-36-35 en tussen knooppunt 49-12-06-14-16 gaat de route over smalle schelpenpaden.
• Tussen knooppunt 55-81 gaat de route voor 1,5 km over slecht wegdek, waarvan 800 m over split.

Toegankelijkheid: deze route is ongeschikt voor extra brede fietsen (driewielers, bakfietsen, etc.) vanwege bovengenoemde smalle paden.

Startpunt en parkeren: start bij fietsknooppunt 38 in Earnewâld (hoek Feantersdyk, Ds. van der Veenweg en Eilânsgrien). Ga vanaf de grote parkeerplaats bij TOP Earnewâld rechtsaf en rijd de Eilânsgrien helemaal uit, dan kom je vanzelf bij 38.

Let op - pontjes: in de route zitten drie pontjes. Deze varen alleen van 1 april tot en met eind september. Elke overtocht kost € 1 of € 1,50 per persoon. Voor meer informatie, zie: De 8 pontjes van Grou (de drie pontjes in de route zijn: Wartena pont De Oerhaal, Hooidammen pont De Grietman, Earnewald pont Hin & Wer).

Vrijheid zit de Friezen in het bloed. Aan het einde van de middeleeuwen accepteerden de Friezen geen graven of hertogen boven zich  ̶  de macht was in handen van de plaatselijke leiders. Symbool voor deze vrijheidsstrijd stond het Magnusvaandel, dat over magische krachten zou beschikken. Friso, de mythische stamvader van de Friezen, had de vlag enkele eeuwen voor het begin van de jaartelling uit Azië meegenomen. Sindsdien werd het rode vaandel altijd goed verstopt, totdat het in de strijd nodig was. Zoals in de 9^e eeuw, toen Magnus Forteman met een eenheid Friese ruiters én het vaandel naar Rome trok om de paus te helpen. Daarna verdween het vaandel voorgoed uit beeld. Volgens de verhalen werd het ingemetseld in de muren van een kerk. Maar waar?

Begin de route met een rondje om de kerk, bij knooppunt 38 circa 100 meter naar rechts aan de Ds.van der Veenweg/Ds. Offerhausweg. Volgens middeleeuwse kronieken was deze kerk een van de mogelijke verstopplaatsen van het Magnusvaandel. Met dit magische vaandel was je verzekerd van een overwinning in de strijd, dus niet zo gek dat Frankische troepen er in de 16^e eeuw flink naar hebben gezocht. Tevergeefs. Ook nu heeft zoeken geen zin, want de huidige kerk dateert pas van 1794. Bij de sloop van de oude kerk is elke steen twee keer omgedraaid, maar er werd geen snipper rode stof gevonden. Wil je hier toch wat spectaculairs meemaken? Kom dan in augustus, als tijdens de braderie het Open Fries Kampioenschap Parapluhangen wordt gehouden.

Friezen staan bekend als vrijheidslievend én eigenzinnig. Dat laatste geldt zeker voor de inwoners van Grou. Want Sinterklaas komt er hier niet in. In plaats daarvan halen ze zijn broer, Sint Piter, op de zaterdag voor zijn verjaardag (21 februari) naar het dorp. Volgens de legende ontstond deze traditie nadat de ‘echte’ Sint het dorp een keer was vergeten en daarna zijn broer stuurde om het goed te maken. Maar eigenlijk is het een voorjaarsfeest ter ere van Sint-Petrus, de beschermheilige van het vissersdorp. Ook de Sint Piterkerk is aan hem gewijd. De kerk staat in een idyllisch stukje van Grou, dat zeker een kleine omweg waard is. Ga daarvoor bij knooppunt 30 eerst linksaf, richting knooppunt 6.

Terug naar het jaar 734. Een grote Frankische vloot trekt onder leiding van Karel Martel noordwaarts naar de opstandige Friezen. Die verdedigen zich dapper onder leiding van hun koning Poppo, maar de overmacht is te groot. Poppo sneuvelt op het slagveld en de trotse Friezen verliezen hun vrijheid. Tijdelijk althans. Deze slag zou zich hebben afgespeeld op de plek waar het riviertje de Boorne uitmondde in de Middelzee, een zeearm die destijds diep Friesland binnendrong. Nu ligt hier het vredige dorp Jirnsum, waar – behalve het riviertje – niets herinnert aan de bloedige slag.

Vanaf de brug kijk je links uit op de buurtschap Oude Schouw. Het is nu moeilijk voor te stellen, maar lange tijd was dit een van de drukste verkeersknooppunten van Friesland. Vanaf 1549 konden voetgangers en karren hier met een schouw – een platte boot – oversteken. Al snel verrees er een herberg op dit strategische punt. Ook de plaatselijke elite kwam hier graag, bijvoorbeeld om naar zeilwedstrijden te kijken. In 1839 werd de pont ingeruild voor een brug. Die stond meestal open: rijtuigen moesten maar wachten, want de scheepvaart ging voor.

Waar de naam Akkrum vandaan komt? De legende vertelt dat rond 1400 de twee reuzen Manke Meine en Kromme Knilles een kanaal aan het  graven waren. Dat ging met grote scheppen tegelijk. Maar toen Knilles omkeek, zag hij een grote bocht in het kanaal. ‘Ach, krom,’ zou hij toen tegen Meine hebben geroepen. De boeren hoorden echter ‘Akkrom’ en besloten deze naam te houden voor hun dorp. Eetcafé Kromme Knilles en een beeld van de twee reuzen (direct na de spoorbrug links langs de vaart) houden de legende levend.

Klokkenstoelen horen bij het Friese landschap. In Nes staat een prachtexemplaar op de terp rechts van de Kleasterwei. Zulke houten stellages met bovenin een klok werden geplaatst als er geen geld was voor een stenen kerktoren of als de ondergrond te slap was. Zet de fiets even neer om van dichtbij te kijken, al is het maar vanwege de eeuwenoude grafstenen op het kerkhof. De sfeer is gewijd, misschien wel omdat hier eeuwenlang een klooster heeft gestaan. 

Ook bij de herbouw van de kerk (1753) in Aldeboarn is gezocht naar het legendarische vrijheidsvaandel, maar alweer zonder resultaat. Een tweede verhaal dat in het dorp nog altijd wordt verteld, gaat over de toren. Want de Aldeboarners wilden graag de hoogste kerktoren van Friesland bouwen. Daarom stuurden ze twee mannen naar Tzum, waar de torenspits bijna tot in de hemel reikte. Ze probeerden de toren met een touw op te meten, maar dat ging natuurlijk niet ongemerkt. Toen de mannen in de plaatselijke herberg overnachtten, sneed de waardin stiekem een stuk van het touw af. Zo komt het dat de toren van Aldeboarn nu toch lager is dan die van Tzum. Tenminste, als het verhaal waar is …

Een handvol boerderijen, een oud schooltje en een brugwachterswoning waarin nu een restaurant is gevestigd – meer is De Veenhoop niet. Het minidorp ontstond in de 19^e eeuw, toen er in de omgeving volop veen werd gestoken. Druk wordt het hier vooral tijdens het Veenhoopfestival in een weekend in de zomervakantie, gevolgd door het skûtsjesilen op maandag. Aan de rand van het dorp neem je het pontje naar Nationaal Park De Alde Feanen (de oude venen).

Je fietst nu door het Lage Midden van Friesland, waar in een ver verleden een metersdikke laag veen is gegroeid. Dat werd vanaf de 16^e eeuw op grote schaal afgegraven en als brandstof (turf) verscheept naar de grote steden. Het natte landschap dat achterbleef, wordt nu beschermd als nationaal park. De uitkijktoren Romsicht, gebouwd op de fundamenten van een boerderij, biedt een weids uitzicht op de waterige natuur. Misschien spot je zelfs wel een otter! Vlak voor het pontje bij Earnewâld kom je in het bezoekerscentrum nog veel meer te weten over de natuurgeheimen van Friesland.