Fietsen in het spoor van een Engelandvaarder

Fietsveiligheid route-informatie: houd op deze route rekening met onderstaande punten; pas je snelheid aan, houd rekening met tegenliggers en ga waar nodig achter elkaar rijden.
• Pas in het centrum van Den Haag op met de tramrails, zorg dat je niet met je band in de rails terechtkomt.
• Tussen knooppunt 29 en 37 gaat de route door de Scheveningse Bosjes over (smalle) schelpenpaden.
• In de duinen bij Meijendel (tussen 39-40-41-43) kan het bij mooi weer en op vrije dagen erg druk zijn; houd rekening met (veel) mederecreanten, overstekende wandelaars en voorbijzoevende wielrenners.
• Tussen knooppunt 48 en 49 gaat het eerste deel van het traject over een smal pad.
• Tussen knooppunt 02 en 86 steekt de route tweemaal (heen en terug) dr dukke N206 over; kijk hier goed uit.
• Tussen knooppunt 77 en 91 steekt de route na een haakse bocht vrij plotseling de drukke Leidseweg over; meteen daarna volgt een bochtje om de route via de Krimkade te vervolgen; pas bij deze maoeuvres je snelheid aan en kijk extra goed uit.
• Tussen knooppunt 52 en 55 (na Wassenaar), gaat de route over de smalle, grindpaden van de Landgoederenroute; ga hier bij voorkeur achter elkaar fietsen.
• Tussen knooppunt 35 en 34 gaat de route rond het viaduct over de N14 over smalle paden.

Toegankelijkheid: deze route is ongeschikt voor extra brede fietsen (driewielers, bakfietsen, etc.) vanwege bovengenoemde en enkele andere smalle paden.

De route is prima op knooppunten te rijden, maar voor het bereiken van enkele bezienswaardigheden kan houvast aan een routebeschrijving handig zijn. Ook is hier een routeverkorting opgenomen.

• Ga in Den Haag aan de voorzijde van het station, aan de rand van het park, bij knooppunt 30 richting 29 (dus meteen op het fietspad rechtsaf, verderop bij verkeerslichten linksaf, na 250 m rechtsaf – of fiets hier eerst rechtdoor voor een bezoek aan het Binnenhof: voor Hofvijver linksaf, voorbij Mauritshuis rechts door het poortje).

• Fiets naar 29-37-36. Ga bij 36 naar links voor een bezoek aan Scheveningen: volg de Van Alkemadelaan, wordt Zwolsestraat. Ga aan het einde linksaf en stap af bij het Kurhaus om daar het strand op te gaan. Fiets daarna de straat tegenover het Kurhaus in (tussen bioscoop en casino) en ga schuin links de doorgaande Harstenhoekweg in. Zijstraten negeren, aan het einde de Zwolsestraat oversteken en rechtdoor richting Meijendel. Je rijdt nu op de route naar 39.

• Fiets naar 39-40-41-43-47.

Optie tot inkorten: ga bij 47 rechtsaf, 1e weg linksaf (Duinrellweg). Na kerk links aanhouden en rechtdoor (Schoolstraat). Einde rechtsaf (Luifelbaan). 1e rechtsaf (Van Hogendorpstraat). 1e linksaf (Van Limburg Stirumstraat). Einde rechtsaf (Joh. De Wittstraat). Rotonde schuin rechts, langs molen en 2 x rechtdoor (Gravestraat). Einde voor muziektent linksaf (Burchtplein). 2e linksaf (Burchtlaan). Drukke weg oversteken en rechtdoor (Pr. Marielaan). Na 250 m rechts fietspad op, vervolg route naar 55.

• Fiets naar 61-48-49-79-53-02-86.

• Ga in Leiden bij 86 rechtdoor (Noordeindeplein, wordt Noordeinde). Bij de gracht rechtsaf, Rapenburg. Na 400 m tot aan het Academiegebouw en de studentenkamer ertegenover. Fiets dezelfde weg terug naar 86 en 02.

• Fiets naar 77-91-57-90-52-55-54-46-44-35-34-33-32 en tot slot 30.

De­ route­ schampt­ het Binnenhof,­ maar­ het is­ zonde­ om­ niet­ even­ binnen­ te kijken­ (zie­ aanvullende routebeschrijving).­ Hier, ­in­ het­ historische­ hart van­ de­ Nederlandse politiek, zijn verschillende­ opnames gemaakt­ voor­ de­ film­ Soldaat van­ Oranje. Een­ plaquette­ bij de­ Hofpoort,­ links­ achter­ de Ridderzaal,­ herinnert­ aan­ het England­spiel,­ het­ dodelijke ‘spel’­ tussen­ de­ Duitse­ bezetter­ en­ Nederlandse geheim agenten,­ onder­ wie­ Erik Hazelhoff­ Roelfzema.

Kijk­ halverwege­ de­ Nassaulaan­ links­ de­ Sophialaan in.­ Aan­ het­ einde­ ligt­ Plein 1813,­­ decor­ van­ een­ beroemde­­ scène­ uit­ de­ film Soldaat van Oranje:­ Rutger Hauer­ en­ Jeroen­ Krabbé rijden­ in­ rokkostuum­ op een motor rond­ het­ plein,­ terwijl­ Duitse vliegtuigen­ over hun­ hoofd­ scheren.­ De­ film (1977)­ van­ Paul­ Verhoeven­ is gebaseerd­ op­ het­ boek­ (1971) van­ Erik­ Hazelhoff­ Roelfzema.­ Voor­ zowel­ de­ regisseur als­ de­ twee­ hoofdrolspelers betekent­ de­ film­ de­ start­ van hun internationale­ carrière.

In­ de­ loop­ van­ de­ Tweede Wereldoorlog­ (1940-1945) bouwen­ de­ Duitsers een verdedigingsgordel­ langs de­ West-Europese­ kust,­ de Atlan­tikwall.­ Ook­ in­ Den Haag­ komen­ tal­ van­ bunkers, versperringen­ en­ tankgrachten.­ Om­ ruimte­ te maken, moeten­ 135.000­ mensen gedwongen ­hun­ huis­ verlaten.­ Villa Sandhaghe (Hoge­weg­ 18)­ wordt­ door­ de bezetter­ gevorderd ­en­ ingericht­ als­ commando­centrum voor­ de­ Duitse­ Schnell­boote. Vanuit­ de­ villa­ loopt­ een tunnel­ naar­ het Belvedereduin, waar op 7 meter diepte onder de grond een commandopost was aangelegd.

Veel­ verdedigingswerken worden­ na­ de­ oorlog­ gesloopt,­ maar­ aan­ de Badhuisweg is­ een­­ bunker ­vrijgelegd en­ ingericht­ als­ museum.­ Om­ hier­ te­ komen:­ ga­ tussen knooppunt 37 en 36 op de­ kruising­ met­ de­ Badhuisweg­ linksaf,­ na­ 500­ m­ doemt rechts­ de­ bunker­ op (beperkte openingstijden, zie: www.atlantikwallmuseum.nl).

De middeleeuws ogende poort hoort bij het Oranjehotel, zoals de Scheveningse gevangenis in de Tweede Wereldoorlog wordt genoemd. Hier worden veel verzetsmensen opgesloten en verhoord. Ook Erik Hazelhoff Roelfzema zit er aan het begin van de oorlog een week gevangen. Hij komt vrij, maar veel andere verzetsmensen worden ter dood veroordeeld en op de Waalsdorpervlakte (zie knooppunt 35) geëxecuteerd. Fietsend naar Scheveningen zie je links in de gevangenismuur een poortje: hier begon de laatste reis van de veroordeelden.

Scheveningen speelt een belangrijke rol in het verhaal van de Soldaat van Oranje. Na zijn vrijlating uit het Oranjehotel vlucht Erik met een schip naar Engeland. Hier werkt hij met twee studievrienden aan het opzetten van een spionagenetwerk in Nederland. In de winter van 1941-1942 vaart hij diverse keren met een snelle motorboot van de Engelse marine naar Scheveningen om zendapparatuur en agenten aan land te brengen. Een plaquette op de reling voor het Kurhaus herinnert aan de tochten.

Buiten Scheveningen slingert de route door het prachtige duingebied Meijendel. In zijn jonge jaren zwerft Erik regelmatig door de uitgestrekte natuur. Zijn ouderlijk huis ligt aan de binnenrand van de duinen (zie knooppunt 15). Beklim een van de uitzichtsduinen voor een prachtig panorama.

Onder het duinzand liggen veel bunkers verborgen. Goed zichtbaar is de vleermuisbunker bij de Wassenaarse Slag; ga hiervoor bij knooppunt 41 een stukje linksaf richting het strand. Een bordje markeert de nu door vleermuizen bewoonde bunker. Even verderop bij de rotonde (knooppunt 43) gedenkt een monument zes Franse commando’s die in 1944 zijn omgekomen bij een landing op het strand.

Een bekende naam in Wassenaar: attractiepark Duinrell. In 1935 opent graaf Philip van Zuylen van Nijevelt zijn landgoed voor het publiek, dan niet meer dan een theetuin en wat speeltoestellen. Op 12 mei 1940 slaat echter het noodlot toe: nerveuze Nederlandse militairen schieten de graaf per ongeluk dood op zijn eigen landgoed.

Ten noorden van de Oostdorperweg wordt in 1939 begonnen met de aanleg van Vliegkamp Valkenburg. Het vliegveld is nog niet klaar als hier op 10 mei 1940 Duitse parachutisten en vliegtuigen landen. Veel vliegtuigen zakken dan ook weg in de zompige grond.
Aan het einde van de oorlog droppen de geallieerden hier voedsel voor de hongerende bevolking. Inmiddels is de vliegbasis gesloten en krijgt het terrein een nieuwe bestemming. In een verbouwde hangar aan de noordkant van het terrein vindt in 2010 de première plaats van de musical Soldaat van Oranje, net als de film een bewerking van het boek van Erik Hazelhoff Roelfzema.

In de binnenstad van Leiden lijkt al eeuwenlang nauwelijks iets veranderd. Dat geldt zeker voor het Rapenburg, waar een groot deel van het studentenleven van Erik zich afspeelt. In het Academiegebouw op nr. 73 is het beruchte zweetkamertje, waar Erik na zijn examen zijn naam op de muur zet. Ook begint hier zijn verzet: in februari 1941 verspreidt hij een zelfgeschreven manifest, waarin de Leidse studenten zich tegen de Duitse bezetter keren. Dat is de reden dat hij een week in het Oranjehotel wordt vastgezet. Tip: wandel rechts langs het Academiegebouw naar de prachtige Hortus Botanicus.

Schuin tegenover het Academiegebouw, op nr. 56, heeft Erik zijn studentenkamer. Het is de kamer pal boven de ingang van Café Barrera. Ook hier zijn verschillende filmopnames gemaakt. Beroemd is de scène waarbij Esther (Belinda Meuldijk) halfnaakt voor het raam staat om een SD-agent (Rijk de Gooyer) af te leiden.

Tijd voor een pauze? De terrasjes langs de Voorstraat in Voorschoten ogen heel uitnodigend. Het decor van eeuwenoude gevels en statige lindenbomen zal aan het begin van de oorlog niet veel anders zijn geweest. Tijdens de mobilisatie van 1939 wordt achteraan de Voorstraat, langs de Koninklijke Marinelaan, een kampement gebouwd voor gemobiliseerde soldaten. Het gaat vooral om veldartillerie, dat wil zeggen door paarden getrokken kanonnen. Maar veel van de oude kanonnen werken niet en ook aan ander materieel is groot gebrek. Toch gaat een deel van de manschappen het gevecht aan met goed getrainde Duitse parachutisten. De uitkomst is bekend. In 1941 neemt de Duitse Wehrmacht het mobilisatieterrein over.

De smalle, soms onverharde paadjes in Wassenaar horen bij de Landgoederenroute. Deze route slingert langs statige landgoederen en buitenhuizen, die vanaf de 16e eeuw door regenten en kooplieden zijn aangelegd. Vanaf september 1944 lanceren de Duitsers vanuit de regio Den Haag honderden V2-raketten richting Londen. De mobiele lanceerinstallaties worden onder meer verstopt in de bossen van de landgoederen.

Na terugkomst uit Nederlands-Indië vestigt het gezin Hazelhoff Roelfzema zich eerst in Den Haag en vervolgens in Park De Kieviet (Duinweg: aan het einde van de Berkenlaan scherp rechtsaf). Na de oorlog emigreert Erik naar Amerika en de laatste fase van zijn leven woont hij op Hawaii. Hier overlijdt hij in 2007 op negentigjarige leeftijd. Zijn as is bijgezet in het oorlogsmonument: Voor hen die vielen.

Na een prachtig traject door de duinen met af en toe een pittige helling doemt rechts de Bourdonklok van de Waalsdorpervlakte op. Daarachter leidt een pad naar een monument, bestaande uit vier kruisen. Het gedenkt de meer dan 250 verzetsstrijders die hier door de Duitsers ter dood zijn gebracht.

In de bossen rechts van het fietspad liggen de landgoederen Oosterbeek en Clingendael (om een kijkje te nemen: volg fietswegwijzer naar Clingendael). Eind 1942 beginnen de Duitsers hier met de aanleg van bunkers en tankversperringen. Huize Clingendael wordt het woonhuis van rijkscommissaris Seyss-Inquart, de vertegenwoordiger van nazi-Duitsland in Nederland. Zijn commandobunker, gecamoufleerd als boerderij, staat nog altijd aan het einde van de Wassenaarseweg.

Aan het begin van de oorlog verblijft koningin Wilhemina enkele dagen in Paleis Huis ten Bosch. De Duitsers willen het paleis daarna slopen om plaats te maken voor een tankgracht, maar een intendant weet dit te voorkomen.

Ook vanuit het Haagse Bos lanceren de Duitsers V2-raketten richting Londen. Op 3 maart 1945 bombarderen de geallieerden de installaties, maar door een fout vallen de bommen op de wijk Bezuidenhout.