Wandelen in middeleeuwse sferen

Hond mee: tijdens deze hele route zijn honden aangelijnd toegestaan. Op sommige stadswallen mogen honden los, dit staat met borden aangegeven. Ook op het pontje mogen honden aangelijnd mee.

Toegankelijkheid: deze route is niet geschikt voor mindervaliden, vanwege de trappen en het voetveerpontje.

Paden: verhard (asfalt, tegels).

In 2021 riep de Kampioen de hulp in van de ANWB-leden op zoek naar de allermooiste vestingstad van Nederland. Bijna 70.000 mensen stemden op hun favoriete vestingstad. Gorinchem eindigde in de Top vijf, samen met Bourtange, Hulst, Sittard en Dokkum en werd uiteindelijk door een deskundige jury tot winnaar verkozen. ‘Beeldschoon gelegen op de plek waar de Linge uitmondt in de Merwede voel je de urgentie van een vestingstad op deze plek’, oordeelde de jury. ‘Vanuit de stad heb je een prachtig zicht op de rivier en ommelanden. Schitterend bewaard gebleven zijn de wallen: een groen lint om de stad met knoeperds van kastanjes en platanen om onder te flaneren én met zicht op de overige verdedigingswerken: kruitmagazijnen, het tolhuis, bolwerken, de Dalempoort, de Lingewacht, grachten, de haven, kruitmagazijnen, ‘sucht’ riolen, ravelijnen, de kazemat, twee molens, de schotbalkenloods, de Caponnière, het Arsenaal… Het is er allemaal, mooi onderhouden. De historie is onderdeel van het nu. Nieuwbouw langs de wal is mooi ingebed in de historische bebouwing en de binnenstad grossiert in historische gebouwen, met meer dan 200 rijksmonumenten en meer dan 200 gemeentelijke monumenten. Gorinchem vormt samen met Zaltbommel en Woudrichem de vestingdriehoek, een van de mooiste onderdelen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Met een pontje vaar je zo naar Woudrichem en Slot Loevestein (Maar ook naar Fort Vuren en Zaltbommel) en krijg je dus zomaar nog een of twee vestingstadjes cadeau. Die combinatie van zicht op de rivier, ring van groen en levendige binnenstad maakt Gorinchem tot een smakelijke bonbon.’

Let op: je kunt kiezen of je deze hele route wandelt (13 km) of alleen de wandeling over de stadswallen van Gorinchem (ca. 5 km). Volg voor de korte variant door Gorinchem de routebeschrijving t/m punt 3, sla 4 t/m 9 over en vervolg de route vanaf punt 10.

1. Bij het station rechtsaf. Brug aan linkerhand oversteken. Na tweede brug direct na de wal rechtsaf, voetpad (informatiebord De Vesting Gorinchem aan overzijde van straat). Tegelpaadje wordt asfaltpad. Eerste pad rechtsaf. Na trap bij bankje, haakse bocht naar links volgen.

2. Einde linksaf, vervolg het pad over de dijk. Je komt verderop langs het vogelmonument. Na jachthaven (rechts) op driesprong rechts aanhouden, dijk op, asfaltvoetpad. Op splitsing, bij gebouw met stompe toren, links aanhouden en naar beneden via eerste trap. Onderaan de trap rechtsaf en dan rechtdoor via Molenstraat naar Grote Markt.

3. Bij het plein meteen rechtsaf, Kerksteeg. Op hooggelegen kruising rechtsaf, Langendijk. Rechtdoor via Eind en door de Waterpoort naar aanlegsteiger veerpont naar Woudrichem. Let op: het veer vaart van 20 februari t/m 31 oktober 2021 iedere dag van 10.00 - 17.30 uur. Klik hier voor de actuele vaartijden.

4. Vanaf aanlegsteiger in Woudrichem, eerst de stadsmuur door en vervolgens net vóór de Gevangenpoort, rechts aanhouden, wal op (Rijkswal). Einde wal, rechtsaf, Molenstraat. Meteen linksaf, Rijkswal, en rechtuit, voetpad over wal volgen. Pad daalt naar Kerkstraat bij zuidelijke Koepoort.

5. Linksaf (Koepoortstraat), wordt Kerkstraat. Rechtsaf langs Visserij Museum (Arsenaal). Einde weg linksaf, voetpad. Eerste weg weer linksaf, Landpoortstraat. Tussen huisnrs. 21 en 19 rechtsaf hofje in. Meteen linksaf en rechtsaf (later Spieringstraat).

6. Einde weg rechtsaf, Vissersdijk. Meteen linksaf, Schoolstraat. Einde weg linksaf, Hoogstraat (met zorgvuldig gerestaureerde huizen). Op kruising (met Toeristisch Buro) rechtsaf, Kerkstraat en onder Gevangenpoort door. Meteen rechtsaf, stadswal op.

7. Bocht naar links volgen. Voetpad over bastion langs beeldje van zalmvisser en kanon. Bij kanon bocht naar rechts en hierna bocht naar links volgen. In de volgende bocht naar rechts ga je linksaf, trap af.

8. Bij handwijzer links aanhouden richting voetveer Slot Loevestein. Hier de Afgedamde Maas oversteken met voetveer of Watertaxi (Let op: kijk hier voor de vaartijden. De Watertaxi kost € 6 per persoon voor een enkele reis). Aan overkant rechtdoor, asfaltvoetpaadje richting Slot Loevestein. Indien mogelijk na wildrooster rechtsaf.

9. Na informatiepaneel ‘De Maas’ op landweg linksaf. Na ca. 100 m op splitsing verder over dijk. Einde dijk door klaphek, linksaf, asfaltweg. Bij brug naar Slot Loevestein rechtsaf richting voetveer naar Gorinchem. Hier de oversteek maken naar Gorinchem.

10. In Gorinchem gaat u rechtsaf door de stadspoort (Waterpoort, wordt Eind). Rechtdoor en vóór Langendijk rechtsaf, Eind, brug over en meteen rechtsaf, Kriekenmarkt. Rechtdoor naar stadswal en bovenop linksaf, Altenawal.

11. Langs informatiepaneel ‘Wallen en poorten’ rechtdoor. Einde wal rechtsaf. Bij Dalempoort 3 rechtdoor, Dalemwal. Na ca. 25 m rechtsaf voetpad op, langs kanonnen en Molen de Hoop. Voor klinkerweg rechtsaf, kronkelend asfaltvoetpad volgen. Dan rechtsaf langs Dalemsedijk op asfaltpad.

12. Dalemsedijk (klinkerweg) kruisen en trappetje aan overkant op, asfaltpad over bastion. Aan je rechterzijde ligt de Oostgracht. Einde rechtsaf, asfaltpad. (Op dit gedeelte van de wal staan grote platanen. Rechts kijk je uit op het Ravelijn) Bij trappen (links) de haakse bochten naar rechts volgen. Aan het begin van bolwerk 11 passeer je (links) het Groot buskruitmagazijn.

13. Einde pad linksaf en bocht naar rechts volgen via trottoir, Vijfde Uitgang. Bij Blauwe Torenstraat rechtsaf langs ANWB-bord (z.nr.), brug over. Meteen rechtsaf, De Ondervloed, trap af. Bij naambord ‘De Ondervloed’ linksaf, trap op en rechtsaf, asfaltvoetpad.

14. Je passeert Molen Nooit Volmaakt die uitzicht biedt op de Stenen Beer. Einde pad trap af en rechtsaf, voetpad (Walstraat). Arkelstraat/Paardenwater rechtdoor oversteken en rechts aanhouden, voetpad omhoog. Op driesprong (bij trap links) rechts aanhouden.

15. Op splitsing rechts aanhouden, het hoogstgelegen voetpad nemen. Hier lag vroeger ook een bolwerk (het verdwenen Bolwerk). Aan het einde van dit lange rechte pad zie je links de Schotbalkenloods. Bij de trap pad links negeren, tussen platanen door lopen. Bij brug terug naar station.

Gedurende de Tachtigjarige Oorlog werd Woudrichem een vestingstad met bastions en ravelijnen. Veel verdedigingswerken zijn goed bewaard gebleven. Van de vijf stadspoorten is alleen de Gevangenpoort nog over. Daar zaten misdadigers te wachten op hun vonnis. In 1872 kocht de gemeente het pand compleet met cellen voor 450 gulden. Tot 1930 was het politiebureau er gehuisvest.

Op een strategisch punt tussen Maas en Waal verrees in 1368 Slot Loevestein. Willem van Oranje gaf in 1575 opdracht tot versterking van het slot. De vestingwallen rondom het kasteel dateren uit die periode. Het kasteel werd in gebruik genomen als Staatsgevangenis. De bekendste gevangene is natuurlijk Hugo de Groot, die op miraculeuze wijze wist te ontsnappen in een boekenkist. Loevestein was ook bekend als onderdeel van de Hollandse Waterlinie. Slot Loevestein is tegen betaling te bezoeken (of gratis met de Museumjaarkaart).

Vanaf de Waterpoort varen sinds jaar en dag vracht- en passagiersschepen. Hier vertrekt ook het veer naar Sleeuwijk, Woudrichem, Slot Loevestein en Vuren. De poort die hier tot 1894 stond werd vervangen door een doorgang in de vestingwal, een ‘coupure’. Bij hoogwater kon deze worden afgesloten met schotbalken in de sleuven on de muur. Dat is nu niet meer nodig, er is tegenwoordig een hydraulische waterkering.

De groene stadswallen van Gorinchem zijn nog vrijwel volledig in tact. De Dalempoort is de enig overgebleven stadspoort van de vier die omstreeks 1600 werden gebouwd. De poort stamt uit 1597 en verrees met wachthuis en klokkentoren. Hij is opgetrokken in renaissancearchitectuur.

Molen De Hoop is een stellingmolen waar graan in werd gemalen. De molen stamt uit 1764 en werd in 1995 gerestaureerd. Malen doet de molen niet meer, draaien wel. Elk weekend is de molen open voor bezoek.

Ravelijnen zijn eilandjes in de vestinggracht die gebruikt werden als voorverdediging. Tegenwoordig is het Ravelijn een mooie plek met groene volkstuintjes.

Bij kade De Ondervloed bij de Korenbrug konden historische markt- en beurtschepen afmeren terwijl zij wachtten voor de Korenbrugsluis. Samen met de Visbrug en de Petersbrug is de Korenbrug een van de oudste bruggen van de stad. Van oorsprong was het een houten ophaalbrug, die later werd vervangen door een draaibrug.

De Nieuwe Hollandse Waterlinie – aangelegd van 1815 tot 1885 – moest het westen van Nederland beschermen tegen de vijand. Dankzij een uniek systeem van dijken, gemalen en sluizen kon een strook land van Muiden tot aan de Biesbosch binnen enkele dagen onder water worden gezet. Dit belette de vijand om door het gebied te varen of te trekken. Gorinchem, Woudrichem en Loevestein vormden een belangrijke schakel in de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Een Stenen Beer diende als verdedigings- én waterwerk. Het scheidt het water in de Linge van de vestinggracht. En de ‘monniken’ maakten het de vijand nog net even moeilijker de gracht over te steken.

Gorinchem had ooit 11 bolwerken, maar Bolwerk 3 moest plaatsmaken voor een kanaal dat hier tussen 1887 en 1893 werd aangelegd.

Bijna aan het einde van het pad over de wal staat links een loods met schuine planken aan de zijkant. Hierin werden de schotbalken gedroogd. Door de planken kon de wind vrij waaien.